Plan odejścia od węgla w energetyce niesie za sobą liczne zmiany na wielu polach. Między innymi jego konsekwencją jest wprowadzenie dodatkowych przywilejów dla pracowników w tym sektorze gospodarki. Szczególnym prawem jest tak zwany urlop energetyczny i urlop górniczy. Przysługują one na mocy ustawy z dnia 17 sierpnia 2023 roku o osłonach socjalnych dla pracowników sektora elektroenergetycznego i branży górnictwa węgla brunatnego.

Wskazane przywileje przewidziane są dla pracowników zatrudnionych w:

1. przedsiębiorstwach energetycznych lub oznaczonych częściach przedsiębiorstw energetycznych;

2. spółkach przedsiębiorstw energetycznych;

3. przedsiębiorstwach górniczych węgla brunatnego lub oznaczonych częściach przedsiębiorstw górniczych węgla brunatnego;

4. spółkach przedsiębiorstw górniczych węgla brunatnego.

Zgodnie z art. 4 ust. 1 przywołanej wyżej ustawy pracownikom zatrudnionym w dniu wejścia w życie ustawy w podmiotach wskazanych wyżej niespełniającym warunków do nabycia prawa do emerytury, przysługuje, na warunkach określonych w ustawie, prawo do:

1. urlopu energetycznego albo

2. urlopu górniczego albo

3. jednorazowej odprawy pieniężnej.

Urlop energetyczny to szczególny rodzaj urlopu, który przysługuje pracownikom branży energetycznej, o ile skorzystanie z niego pozwoli pracownikowi nabyć prawo do emerytury. Urlop energetyczny przyznaje się w okresie od dnia rozwiązania lub zmiany umowy, o której mowa w art. 5 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne, w zakresie skutkującym wyłączeniem pierwszej z jednostek wytwórczych w danej oznaczonej części przedsiębiorstwa energetycznego, jednak nie dłużej niż do dnia określonego w art. 23 ust. 1 lub 3 (31 grudnia 2049 roku), pracownikom:

1. oznaczonej części przedsiębiorstwa energetycznego, w której w związku z transformacją sektora elektroenergetycznego wyłączane są jednostki wytwórcze;

2. przedsiębiorstwa energetycznego, w którego skład wchodzi oznaczona część przedsiębiorstwa energetycznego, o której mowa w pkt 1, oraz spółek tego przedsiębiorstwa energetycznego, wykonującym prace pozostające w związku z wytwarzaniem energii elektrycznej w wyłączanych w związku z transformacją sektora elektroenergetycznego jednostkach wytwórczych w tej oznaczonej części przedsiębiorstwa energetycznego.

Urlop energetyczny może być przyznany pod warunkiem:

1. rozwiązania z pracownikiem stosunku pracy, przed przyznaniem tego urlopu, na mocy porozumienia stron, o którym mowa w art. 1 ust. 1 lub art. 10 ust. 1 ustawy o zwolnieniach grupowych, z dniem zakończenia tego urlopu oraz

2. wykorzystania w całości urlopu wypoczynkowego przysługującego pracownikowi na dzień rozpoczęcia urlopu energetycznego.

Maksymalny wymiar takiego urlopu wynosi 4 lata. Mogą z niego skorzystać między innymi:

• pracownicy wykonujący prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, którym brakuje nie więcej niż 4 lata do nabycia prawa do emerytury pomostowej;
• pracownicy wykonujący pracę stale i w wymiarze czasu pracy nie niższym, niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy na stanowiskach pracy w obszarze produkcyjnym lub remontowym, biorący udział w procesie wytwarzania energii elektrycznej, którym ze względu na wiek i łączny staż pracy brakuje nie więcej niż 4 lata do nabycia prawa do emerytury innej niż pomostowa.

Dodatkowo ustawodawca przewidział dopuszczalność skorzystania z omawianego uprawnienia także przez pracownika zwolnionego z obowiązku świadczenia pracy na podstawie ustawy o związkach zawodowych, po spełnieniu przez niego warunków, o których mowa w art. 5 ust. 3 ustawy o osłonach socjalnych dla pracowników sektora elektroenergetycznego i branży górnictwa węgla brunatnego.

Skorzystanie z urlopu energetycznego jest dobrowolne. W okresie korzystania z urlopu energetycznego pracownikowi nie przysługuje urlop wypoczynkowy ani innego rodzaju dni wolne od pracy przewidziane w przepisach prawa lub zakładowych źródłach prawa pracy. Pracownik traci prawo do korzystania z urlopu energetycznego z dniem nabycia prawa do emerytury. Pracownik korzystający z urlopu energetycznego traci to uprawnienie, jeżeli w czasie korzystania z niego:

1. podjął pracę zarobkową na podstawie stosunku pracy, umowy cywilnoprawnej, w ramach jednoosobowej działalności gospodarczej lub na innej podstawie w podmiocie, o którym mowa w art. 3, lub w podmiocie świadczącym usługi na rzecz podmiotu, o którym mowa w art. 3;

2. nabył uprawnienia emerytalne.

Na podstawie art. 15 ust. 1 ustawy o osłonach socjalnych dla pracowników sektora elektroenergetycznego i branży górnictwa węgla brunatnego „pracownik, w okresie korzystania z urlopu energetycznego jest zwolniony z obowiązku świadczenia pracy i otrzymuje świadczenie socjalne w wysokości 80% miesięcznego wynagrodzenia pracownika obliczanego jak wynagrodzenie za urlop wypoczynkowy.”

Omawiana regulacja wymaga jeszcze notyfikacji Komisji Europejskiej. Do dnia wydania pozytywnej decyzji Komisji Europejskiej o zgodności pomocy publicznej przewidzianej w ustawie z rynkiem wewnętrznym albo decyzji stwierdzającej, że środek ten nie stanowi pomocy publicznej, nie przyznaje się prawa do urlopu energetycznego, urlopu górniczego oraz jednorazowej odprawy pieniężnej (art. 28 ustawy o osłonach socjalnych dla pracowników sektora elektroenergetycznego i branży górnictwa węgla brunatnego).

Na zakończenie warto dodać, że Ministerstwo Aktywów Państwowych przygotowało projekt rozporządzenia, zawierającego wykaz ponad 3 800 stanowisk pracy, których zajmowanie uprawniania pracowników do specjalnych urlopów.