Wśród źródeł prawa pracy należy wymienić kodeks pracy, inne ustawy, rozporządzenia oraz układy zbiorowe pracy, porozumienia zbiorowe, statuty, regulaminy i inne akty prawa wewnętrznego. O ile nie można wyłączyć stosowania przepisów powszechnie obowiązującego prawa to ustawodawca daje możliwość zawieszenia stosowania swoistych źródeł prawa pracy.

Powyższe wynika z art. 9¹ § 1 kodeksu pracy. Zgodnie z treścią tego przepisu, jeżeli jest to uzasadnione sytuacją finansową pracodawcy, może być zawarte porozumienie o zawieszeniu stosowania w całości lub w części przepisów prawa pracy, określających prawa i obowiązki stron stosunku pracy; nie dotyczy to przepisów kodeksu pracy oraz przepisów innych ustaw i aktów wykonawczych.

„Zgodnie z § 1 treścią porozumienia jest zawieszenie stosowania przepisów prawa pracy „w całości lub w części”. Należy w pełni zaaprobować elastyczną i funkcjonalną wykładnię tego zwrotu przyjętą w wyroku z 1.03.2018 r., I PK 168/17, LEX nr 2486196. Sąd Najwyższy stwierdził w nim, że oparte na ustawie porozumienie pomiędzy pracodawcą i działającymi u niego organizacjami związkowymi o zawieszeniu stosowania regulaminu wynagradzania (art. 9¹ § 1 KP [kodeksu pracy]) nie musi sprowadzać się wyłącznie do jednostronnego uwolnienia się pracodawcy od stosowania wszystkich lub niektórych postanowień tego aktu prawnego, lecz może zawierać także inne postanowienia regulujące sytuację prawną pracowników w okresie zawieszenia regulaminu, rekompensujące im w pewnym stopniu umniejszenie ich praw. Sąd podkreślił, że te „inne postanowienia” także mają charakter normatywny.” (K. Jaśkowski [w:] E. Maniewska, K. Jaśkowski, Kodeks pracy. Komentarz aktualizowany, LEX/el. 2023).

Porozumienie o zawieszeniu stosowania przepisów prawa pracy zawiera pracodawca i reprezentująca pracowników organizacja związkowa, a jeżeli pracodawca nie jest objęty działaniem takiej organizacji, porozumienie zawiera pracodawca i przedstawicielstwo pracowników wyłonione w trybie przyjętym u tego pracodawcy. Pracodawca ma obowiązek przekazania zawartego porozumienia właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy. Zawieszenie stosowania przepisów prawa pracy nie może trwać dłużej niż przez okres 3 lat. Warto zwrócić uwagę, że porozumienie takie również stanowi źródło prawa pracy jako porozumienie zbiorowe oparte na ustawie.

„Kodeks [pracy] zawiera także odrębną regulację dotyczącą zawieszenia obowiązywania postanowień umowy o pracę (art. 23^1a) oraz stosowania układu zbiorowego (art. 241²⁷).” (K. Jaśkowski [w:] E. Maniewska, K. Jaśkowski, Kodeks pracy. Komentarz aktualizowany, LEX/el. 2023).

Art. 23^1a § 1 kodeksu pracy daje podstawę do stosowania mniej korzystnych warunków zatrudnienia u pracodawców nieobjętych układem zbiorowym pracy lub zatrudniającym mniej niż 20 pracowników, po zawarciu stosownego porozumienia. „Jeżeli jest to uzasadnione sytuacją finansową pracodawcy, nieobjętego układem zbiorowym pracy lub zatrudniającego mniej niż 20 pracowników, może być zawarte porozumienie o stosowaniu mniej korzystnych warunków zatrudnienia pracowników niż wynikające z umów o pracę zawartych z tymi pracownikami, w zakresie i przez czas ustalone w porozumieniu. (art. 23^1a § 1 kodeksu pracy)”

Ponadto szczególną regulację dotyczącą możliwości zawieszenia stosowania postanowień ponadzakładowych układów zbiorowych zawarto w artykule 241²⁷ kodeksu pracy. Zgodnie z § 1 przywołanego przepisu, ze względu na sytuację finansową pracodawcy, strony układu zakładowego mogą zawrzeć porozumienie o zawieszeniu stosowania u danego pracodawcy, w całości lub w części, tego układu oraz układu ponadzakładowego bądź jednego z nich, na okres nie dłuższy niż 3 lata. W razie, gdy u pracodawcy obowiązuje jedynie układ ponadzakładowy, porozumienie o zawieszeniu stosowania tego układu lub niektórych jego postanowień mogą zawrzeć strony uprawnione do zawarcia układu zakładowego. Takie porozumienie podlega zgłoszeniu do rejestru odpowiednio układów zakładowych lub układów ponadzakładowych. Ponadto informację o zawieszeniu stosowania układu ponadzakładowego strony porozumienia przekazują stronom tego układu.