W ramach szerokich zmian podatkowych, jakie przyniósł tak zwany Polski Ład, do polskiego porządku prawnego wprowadzono przepisy, które nakładają na pracodawców dodatkowe konsekwencje podatkowe w razie zatrudniania „na czarno” lub wypłacania wynagrodzenia „pod stołem”. Ujawnienie takich okoliczności w zasadzie wywołuje negatywne konsekwencje wyłącznie po stronie pracodawcy. Nieco inaczej jest w przypadku umów zleceń.

Wcześniej obie strony stosunku pracy, które nie zdecydowały o formalnym jego nawiązaniu i nie dopełniły szeregu obowiązków z tym związanych, narażały się na wiele konsekwencji. Dotykały one pracodawcę, ale także w pewnym zakresie również pracownika. W razie stwierdzenia, że pracownik osiągał przychody bez formalnej podstawy, był on zobowiązany do prawidłowego rozliczenia podatku dochodowego.

Obecnie pełna odpowiedzialność za takie postępowanie spada na pracodawcę. Właśnie pracodawca jest zobowiązany do doliczenia do swoich przychodów wartości wynagrodzenia w kwocie odpowiadającej wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę za każdy miesiąc, w którym pracownik świadczył pracę na jego rzecz bez formalnej podstawy prawnej, niezależnie od wysokości wynagrodzenia faktycznie wypłacanego temu pracownikowi (art. 14 ust. 2 pkt 20 i ust. 2j ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz art. 12 ust. 1 pkt 13 i ust. 3n ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych). Ponadto pracodawca musi również odprowadzić wszystkie należne składki od tego wynagrodzenia (zarówno te co do zasady finansowane przez pracodawcę, jak i przez pracownika) – art. 16 ust. 1e ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Ani te składki, ani wysokość wynagrodzenia nie mogą jednocześnie zostać zakwalifikowane jako koszt uzyskania przychodu. W konsekwencji pracodawca musi jeszcze zapłacić podatek dochodowy. Przepisy nie przewidują jakichkolwiek negatywnych skutków po stronie pracownika.

Podobne zasady stosuje się także w przypadku formalnie zaniżanego wynagrodzenia wypłacanego pracownikowi.

Warto zwrócić uwagę, że ustawodawca nie przewidział, aby takie same reguły znajdowały zastosowanie do umów zlecenia. Z interpretacji dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z dnia 11 stycznia 2024 roku wynika, że zleceniodawcy w podobnym przypadku grozi wyłącznie obowiązek uregulowania podatku i składek oraz zapłata ewentualnego mandatu/grzywny (sygn. 0113-KDIPT2-1.4011.790.2023.2.DJD).

„[…] przepis dotyczący wartości pracy osoby zatrudnionej nielegalnie oparty jest na definicji z art. 2 ust. 1 pkt 13 lit. a ) ustawy z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy […]. Zgodnie z treścią tej definicji: Ilekroć w ustawie jest mowa o nielegalnym zatrudnieniu lub nielegalnej innej pracy zarobkowej – oznacza to:

a. zatrudnienie przez pracodawcę osoby bez potwierdzenia na piśmie w wymaganym terminie rodzaju zawartej umowy i jej warunków,

b. niezgłoszenie osoby zatrudnionej lub wykonującej inną pracę zarobkową do ubezpieczenia społecznego,

c. podjęcie przez bezrobotnego zatrudnienia, innej pracy zarobkowej lub działalności bez powiadomienia o tym właściwego powiatowego urzędu pracy.

W treści lit. a) w art. 2 ust. 1 pkt 13 ustawy o promocji zatrudnienia (w przeciwieństwie do lit. b) i c) nie ma mowy o „innej pracy zarobkowej”, która – zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 11 tej ustawy – rozumiana jest właśnie jako wykonywanie pracy lub świadczenie usług na podstawie umów cywilnoprawnych, w tym umowy agencyjnej, umowy zlecenia, umowy o dzieło lub umowy o pomocy przy zbiorach w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników albo wykonywanie pracy w okresie członkostwa w rolniczej spółdzielni produkcyjnej, spółdzielni kółek rolniczych lub spółdzielni usług rolniczych.

Jednocześnie – w myśl art. 2 ust. 1 pkt 43 ustawy o promocji zatrudnienia: „Zatrudnienie” oznacza wykonywanie pracy na podstawie stosunku pracy, stosunku służbowego oraz umowy o pracę nakładczą.

W związku z powyższym, przychodem z działalności gospodarczej, o której mowa w treści art. 14 ust. 2 pkt 20 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, nie jest:

• wartość pracy osoby zatrudnionej nielegalnie na podstawie umowy cywilnoprawnej (umowa o dzieło/umowa zlecenie/kontrakt menedżerski), ani
• wartość przychodu pracownika zatrudnionego nielegalnie na podstawie umowy cywilnoprawnej (umowa o dzieło/umowa zlecenie/kontrakt menedżerski)”.

(Interpretacja indywidualna Dyrektora KIS z 11 stycznia 2024 roku, sygn. 0113-KDIPT2-1.4011.790.2023.2DJD).