Rozpoznanie choroby zawodowej u pracownika lub byłego pracownika może nastąpić w okresie jego zatrudnienia w narażeniu zawodowym albo po zakończeniu pracy w takim narażeniu, pod warunkiem wystąpienia udokumentowanych objawów chorobowych w okresie ustalonym w wykazie chorób zawodowych (art. 235(2) kodeksu pracy). Ustawodawca przewidział szczegółową procedurę, która jest niezbędna dla stwierdzenia choroby zawodowej pracownika.

Zgodnie z definicją zawartą w art. 235¹ kodeksu pracy za chorobę zawodową uważa się chorobę wymienioną w wykazie chorób zawodowych, jeżeli w wyniku oceny warunków pracy można stwierdzić bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem, że została ona spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy albo w związku ze sposobem wykonywania pracy, zwanych „narażeniem zawodowym”.

„Wystąpienie narażenia zawodowego jako elementu definicyjnego choroby zawodowej wymaga wykazania, że choroba widniejąca w wykazie została spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy danego pracownika albo w związku ze sposobem wykonywania przez niego pracy. Musi to być wykazane (dodajmy: przez inspektora sanitarnego), jak stanowi art. 235¹ k.p. [kodeksu pracy], bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem. Warto podkreślić, że praca w warunkach szkodliwych lub uciążliwych dla zdrowia wynikających z obiektywnych okoliczności jest prawem dozwolona i jest rekompensowana różnymi instrumentami (m.in. skróceniem czasu pracy, obniżeniem wieku emerytalnego). Zatrudnienie pracownika w warunkach narażenia zawodowego nie jest więc ani deliktem w rozumieniu art. 415 k.c. [kodeksu cywilnego] (w zw. z art. 300 k.p.), ani czynem zabronionym na gruncie Kodeksu karnego. […] ustalenie przez inspektora sanitarnego narażenia zawodowego, jako przesłanki definicyjnej choroby zawodowej, nie wymaga wykazania w tym zakresie ani bezprawności, ani winy pracodawcy. Wina pracodawcy będzie natomiast konieczna dla przypisania mu cywilnoprawnej odpowiedzialności za następstwa schorzenia uznanego za chorobę zawodową” (T. Wyka [w:] Kodeks pracy. Komentarz, wyd. IV, red. K. W. Baran, Warszawa 2018).

Wykaz chorób zawodowych został zawarty w załączniku do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2009 roku w sprawie chorób zawodowych. Katalog tych chorób ma charakter zamknięty. Oznacza to, że nawet jeśli istnieje związek przyczynowo-skutkowy między schorzeniem pracownika a środowiskiem pracy, ale dana jednostka chorobowa nie znajduje się w wykazie, to nie może zostać zakwalifikowana jako choroba zawodowa.

Niezwłocznie po wykryciu podejrzenia wystąpienia choroby zawodowej ustawodawca nakazuje zgłosić właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu i właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy każdy taki przypadek. Na podstawie art. 235 kodeksu pracy do dokonania zgłoszenia zobowiązani są:

• pracodawca zatrudniający pracownika, u którego podejrzewa się chorobę zawodową;
• lekarz, który podczas wykonywania zawodu powziął podejrzenie choroby zawodowej u pracownika;
• pracownik, który podejrzewa, że występujące u niego objawy mogą wskazywać na taką chorobę, przy czym pracownik aktualnie zatrudniony zgłasza podejrzenie za pośrednictwem lekarza sprawującego nad nim profilaktyczną opiekę zdrowotną;
• lekarz stomatolog, który podczas wykonywania zawodu powziął podejrzenie wystąpienia u pacjenta choroby zawodowej;
• lekarz weterynarii, który podczas wykonywania zawodu stwierdził
  u pracownika mającego kontakt z chorymi zwierzętami objawy mogące nasuwać podejrzenie choroby zawodowej.

Lekarz i lekarz dentysta, którzy podczas wykonywania zawodu powzięli u pacjenta podejrzenia występowania choroby zawodowej, kierują go na badania w celu wydania orzeczenia o rozpoznaniu choroby zawodowej albo o braku podstaw do jej rozpoznania. W pozostałych przypadkach, na takie badania, po uzyskaniu stosownego zgłoszenia kieruje państwowy inspektor sanitarny. Na podstawie informacji o zatrudnieniu oraz oceny narażenia zawodowego, a także wyników badań i pozostałej dokumentacji medycznej pracownika lekarz wydaje orzeczenie o rozpoznaniu choroby zawodowej bądź o braku jej rozpoznania. W oparciu o wydane orzeczenia inspektor sanitarny wydaje decyzję o stwierdzeniu choroby zawodowej lub o jej braku.