Urlop macierzyński przysługuje matce po urodzeniu dziecka albo ojcu (lub innemu członkowi rodziny), jeśli matka nie może sprawować nad dzieckiem osobistej opieki. Kodeks pracy przewiduje ponadto przypadki, kiedy możliwe jest korzystanie z urlopu na zasadach urlopu macierzyńskiego nie tylko przez osoby będące rodzicami biologicznymi.

Od 1 lutego 2023 roku ustawodawca rozszerzył uprawnienia urlopowe dla osób przyjmujących dziecko na wychowanie jako rodzina zawodowa.

Zgodnie z art.  183 § 1 kodeksu pracy pracownik, który przyjął dziecko na wychowanie jako rodzina zastępcza, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej, ma prawo do urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego w wymiarze:

1. 20 tygodni – w przypadku przyjęcia jednego dziecka,

2. 31 tygodni – w przypadku jednoczesnego przyjęcia dwojga dzieci,

3. 33 tygodni – w przypadku jednoczesnego przyjęcia trojga dzieci,

4. 35 tygodni – w przypadku jednoczesnego przyjęcia czworga dzieci,

5. 37 tygodni – w przypadku jednoczesnego przyjęcia pięciorga i więcej dzieci

– nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 7 roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, nie dłużej niż do ukończenia przez nie 10 roku życia.

Podobnie pracownik (matka lub ojciec), który przyjął dziecko na wychowanie i wystąpił do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka, ma prawo do urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego w wymiarze uzależnionym od liczby dzieci przyjętych na wychowanie, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 14 roku życia (art. 183 § 1¹ kodeksu pracy).

„Zaznaczyć także trzeba, że z § 3 komentowanego artykułu wynika, iż wymiar urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego nigdy nie może być krótszy niż 9 tygodni. Z zastrzeżenia zawartego w § 7 wynika również wyraźnie, że maksymalny wymiar tego urlopu, to odpowiednio 20, 31, 33, 35 i 37 tygodni, co wiąże się z zasadą zakazu sumowania wymiarów tego urlopu z różnych tytułów. Przykładowo, jeżeli pracownik wykorzysta całe 20 tygodni urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego z tytułu przyjęcia dziecka na wychowanie jako rodzina zastępcza, to nie będzie już mógł skorzystać z ani jednego dnia z urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego z tytułu przyjęcia dziecka na wychowanie jako rodzina adopcyjna. Odpowiednio, gdy „jako rodzina zastępcza” wykorzysta 9 tygodni urlopu, to „jako rodzina adopcyjna” będzie już mógł wykorzystać maksymalnie tylko 11 tygodni ” (E. Maniewska [w:] K. Jaśkowski, E. Maniewska, Kodeks pracy. Komentarz aktualizowany, LEX/el. 2024).

Z urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego może korzystać zarówno kobieta, jak i mężczyzna, którzy przyjęli dziecko (dzieci) na wychowanie. Może z niego korzystać odpowiednio także pracownik – inny członek najbliższej rodziny. Pracownicy uprawnieni do tego urlopu, podobnie jak ma to miejsce w odniesieniu do urlopu macierzyńskiego, nie mogą korzystać z niego równocześnie.

Omawianego urlopu udziela się na podstawie wniosku pracownika. Nie może być on jednak wykorzystywany w częściach.