Ustawodawca, w art. 80 kodeksu pracy, przyjął zasadę, że pracownikowi przysługuje wynagrodzenie za pracę wykonaną. Za czas niewykonywania pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia tylko wówczas, gdy przepisy prawa pracy tak stanowią. Jednym z takich wypadków jest niewątpliwie przestój, o którym mowa w art. 81 kodeksu pracy. Na podstawie § 1 tego artykułu „pracownikowi za czas niewykonywania pracy, jeżeli był gotów do jej wykonywania, a doznał przeszkód z przyczyn dotyczących pracodawcy, przysługuje wynagrodzenie wynikające z jego osobistego zaszeregowania, określonego stawką godzinową lub miesięczną, a jeżeli taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony przy określaniu warunków wynagradzania – 60% wynagrodzenia.”

W powyższym przepisie użyto sformułowania „pracownik był gotów do wykonywania pracy”. Jak należy je prawidłowo rozumieć?

W tym zakresie warto odwołać się do orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 23 września 2004 roku (sygn. I PK 541/03). W treści uzasadnienia SN wskazał, iż gotowość pracownika do pracy powinny cechować następujące elementy:

• zamiar wykonywania pracy przez pracownika,
• faktyczna zdolność do świadczenia pracy,
• uzewnętrznienie gotowości do wykonywania pracy oraz
• pozostawanie w dyspozycji pracodawcy.

„Przez pozostawanie w dyspozycji pracodawcy (…) należy rozumieć stan, w którym pracownik może niezwłocznie na wezwanie pracodawcy podjąć pracę. Pracownik pozostający w dyspozycji pracodawcy oczekuje na możliwość podjęcia pracy na terenie zakładu pracy lub w innym miejscu wskazanym przez pracodawcę, ewentualnie w miejscu wskazanym przez siebie i podanym pracodawcy, jeżeli pracodawca bezprawnie nie dopuszcza go do pracy. (…) faktyczna zdolność do świadczenia pracy oznacza pełną zdolność fizyczną i psychiczną do wykonywania obowiązków pracowniczych.” (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 września 2004 roku, sygn. I PK 541/03).

„Nie pozostaje w dyspozycji pracodawcy pracownik, który nie znajduje się w wyznaczonym przez pracodawcę miejscu do wykonywania pracy, oraz pracownik, który wprawdzie znajduje się w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę, ale w stanie uniemożliwiającym wykonywanie pracy. Gotowość pracownika do świadczenia pracy oznacza bowiem, że "musi znajdować się w takim stanie (psychofizycznym), który umożliwia mu faktyczne wykonywanie pracy", a więc "musi pozostawać w stanie wskazującym na chęć i możliwość wykonywania powierzonych czynności". Wynika z tego, że nie jest w stanie gotowości do świadczenia pracy pracownik, który stawił się do pracy chory, zmęczony lub w stanie nietrzeźwości albo też bez dokumentów, których posiadanie warunkuje dopuszczenie do pracy (np. brak prawa jazdy na stanowisku kierowcy lub brak zaświadczenia o przeprowadzeniu wymaganych badań lekarskich po okresie choroby trwającej dłużej niż 30 dni – art. 229 § 2 w zw. z § 4). Zdaniem SN, stawienie się pracownika w miejscu wykonywania pracy w stanie nietrzeźwości wyklucza zarówno możliwość świadczenia przez niego pracy, jak też pozostawania w gotowości do jej świadczenia (wyr. SN z 11.4.2000 r., I PKN 586/99).” (Kodeks pracy. Komentarz, red. prof. dr hab. Wojciech Muszalski, dr hab. Krzysztof Walczak).