Pracownikowi, którego stosunek pracy ulega rozwiązaniu w związku z przejściem na emeryturę lub rentę, przysługuje prawo do odprawy. Wskazane świadczenie pieniężne przysługuje na podstawie kodeksu pracy wszystkim pracownikom w takiej samej wysokości odpowiadającej wartości jednomiesięcznego wynagrodzenia. Ustala się je tak samo jak ekwiwalent za urlop.

Ustawodawca przewidział dwie przesłanki, które należy spełnić, aby uzyskać odprawę emerytalno-rentową. Z art. 92¹ § 1 kodeksu pracy wynika, że:

• pracownik powinien spełniać warunki uprawniające go do renty z tytułu niezdolności do pracy lub do emerytury;
• rozwiązanie stosunku pracy powinno nastąpić w związku z przejściem przez pracownika na rentę lub emeryturę.

Odprawa emerytalno-rentowa ma charakter jednorazowy. Oznacza to, że pracownik, który raz spełnił warunki jej przyznania i otrzymał świadczenie, nie może ponownie uzyskać do niej prawa i jej pobrać. Przewiduje to wprost art. 92¹ § 2 kodeksu pracy. Pracownik, który kilkakrotnie spełnia warunki otrzymania odprawy u różnych pracodawców, może samodzielnie wybrać podmiot zobowiązany do jej wypłaty (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 stycznia 2001 roku, sygn. I PKN 172/00). „Rozważając natomiast zagadnienie prawa do odprawy w razie jednoczesnego przejścia na emeryturę lub rentę przez pracownika zatrudnionego u dwóch lub więcej pracodawców, należy przyjąć, że co do zasady odprawa przysługuje od każdego pracodawcy, chyba że przepis odrębny stanowi inaczej. Mogą jednak powstawać różne szczególne sytuacje, z których jedna została przedstawiona w wyroku z 5.01.2011 r., III PK 17/10, OSNP 2012/5–6, poz. 60. Sąd Najwyższy stwierdził w nim, że pracownik, który przechodzi na rentę, będąc zatrudniony jednocześnie u dwóch pracodawców i korzystając u jednego z nich z urlopu bezpłatnego udzielonego w celu wykonywania pracy u drugiego, nabywa prawo do odprawy rentowej tylko od jednego, wybranego przez siebie pracodawcy (art. 92¹ i 174)” (E. Maniewska [w:] K. Jaśkowski, E. Maniewska, Komentarz aktualizowany do Kodeksu pracy, LEX/el. 2024).

Z doktryny i orzecznictwa wynika, że pracownik, który uzyskał odprawę z tytułu przejścia na rentę, nie może nabyć prawa do kolejnej odprawy z tytułu przejścia na emeryturę (i odwrotnie) lub prawa do odprawy uzupełniającej, stanowiącej różnicę wysokości odprawy emerytalnej i otrzymanej odprawy rentowej.

Jedyny przypadek, w którym pracownik może ponownie uzyskać prawo do omawianego świadczenia, występuje wtedy, gdy pracownik, pomimo tego, że wcześniej spełnił warunki jego otrzymania, nie pobrał go. Pracownik nabędzie prawo do odprawy nawet wtedy, gdy wcześniej nabyte prawo się przedawniło (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia z 13 stycznia 2011 roku, sygn. III PK 18/10).