Każda umowa o pracę może zostać rozwiązania bez wypowiedzenia. Jeżeli pracownik uzna, że stało się to wbrew obowiązującym przepisom to może wystąpić do sądu pracy i wybrać jedno z dwóch przysługujących mu roszczeń. Ustawodawca w takiej sytuacji przewidział przywrócenie do pracy i odszkodowanie. Co do zasady sąd jest związany decyzją pracownika co do rodzaju roszczenia, jednak istnieją okoliczności, kiedy orzeczenie przywrócenia do pracy jest niemożliwe lub niecelowe (wskazaliśmy je w artykule pt.: Czego może żądać pracownik, jeżeli pracodawca, w sposób niezgodny z prawem, rozwiązał z nim stosunek pracy w trybie natychmiastowym?). Wtedy sąd orzeknie wyłącznie o odszkodowaniu.

„Przywrócenie pracownika do pracy na poprzednich warunkach restytuuje umowę o pracę ex nunc (zob. komentarz do art. 45, Nb 30–33). W świetle orzecznictwa dotyczącego komentowanego przepisu sprzeczne z prawem jest przywrócenie pracownika do pracy na stanowisko, którego nigdy nie zajmował (zob. wyr. SN z 25.8.1998 r., I PKN 268/98, OSNAPiUS 1999, Nr 18, poz. 575). Ukaranie pracownika zajmującego stanowisko kierownicze za przestępstwo wywołujące szkodę w mieniu pracodawcy wyklucza orzeczenie przywrócenia do pracy, bez względu na wady niezwłocznego rozwiązania umowy o pracę na podstawie art. 52 § 1 pkt 1 KP (zob. wyr. SN z 15.12.2004 r. I PK 120/04, OSNP 2005, Nr 15, poz. 227). Przywrócenie do pracy na poprzednich warunkach w rozumieniu art. 56 § 1 KP oznacza przywrócenie do tej samej pracy (na to samo stanowisko), jaka była wykonywana bezpośrednio przed rozwiązaniem umowy o pracę (zob. wyr. SN z 6.6.2007 r., II PK 318/06, OSNP 2008, Nr 23–24, poz. 344). Niezwłoczne rozwiązanie umowy o pracę z 12-krotnym przekroczeniem miesięcznego terminu przewidzianego w art. 52 § 2 KP w zasadzie wyklucza możliwość skutecznego podniesienia zarzutu, że żądanie przywrócenia do pracy jest sprzeczne z art. 8 KP, choćby nawet podstawą zwolnienia pracownika było warunkowe umorzenie postępowania karnego (zob. wyr. SN z 2.10.2003 r. I PK 427/02, OSNP 2004, Nr 19, poz. 330). Z drugiej strony, SN uznał, że za sprzeczne ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa uznać należy przywrócenie do pracy pracownika, którego zawinione zachowania, ujawnione po rozwiązaniu stosunku pracy, obiektywnie stanowią uzasadnioną podstawę do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika. Zasady współżycia społecznego nie pozwalają na włączenie do zespołu pracowników (przez przywrócenie do pracy) osoby, która, działając wbrew istotnym interesom zakładu pracy czy wręcz na jego szkodę, niszczyła lub istotnie uszczuplała wspólny dorobek osiągany uczciwą pracą pozostałych pracowników (wyr. SN z 8.3.2018 r., II PK 8/17, Legalis).” (Kodeks pracy. Regulacje Covid-19 w prawie pracy. Komentarz, red. prof. dr hab. Arkadiusz Sobczyk).

Pracownikowi, który podjął pracę w wyniku przywrócenia do pracy, przysługuje wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy, nie więcej jednak niż za 3 miesiące, a nie mniej niż za 1 miesiąc. Wynagrodzenie za cały czas pozostawania bez pracy będzie przysługiwało tylko pracownicy w okresie ciąży i urlopu macierzyńskiego oraz pracownikowi, któremu brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, jeżeli okres zatrudnienia umożliwia mu uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku. Takie rozwiązanie ma również zastosowanie w sytuacji, w której umowę o pracę rozwiązano z pracownikiem – ojcem wychowującym dziecko w okresie korzystania z urlopu macierzyńskiego albo gdy rozwiązanie umowy o pracę podlega ograniczeniu z mocy przepisu szczególnego.

Pracodawca co do zasady nie może odmówić przywrócenia do pracy pracownika, którego roszczenie w tym zakresie zostało uwzględnione przez sąd. Może to uczynić, jeśli taki pracownik nie zgłosi swej gotowości do niezwłocznego podjęcia pracy w terminie 7 dni od przywrócenia, chyba że przekroczenie terminu nastąpiło z przyczyn niezależnych od pracownika. W przypadku gdy pracownik podjął przed przywróceniem do pracy zatrudnienie u innego pracodawcy, decydując się na powrót do dotychczasowego pracodawcy, zgodnie z uzyskanym rozstrzygnięciem, może rozwiązać nową umowę bez wypowiedzenia, za trzydniowym uprzedzeniem w ciągu 7 dni od przywrócenia do pracy. Takie rozwiązania umowy będzie traktowane w zakresie skutków na równi z rozwiązaniem umowy o pracę za wypowiedzeniem przez pracodawcę.