Co do zasady podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne stanowi przychód w rozumieniu ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Do podstawy nie wlicza się wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy (które podlega składce na ubezpieczenie zdrowotne) i zasiłków z ubezpieczenia społecznego oraz świadczeń wymienionych szczegółowo w rozporządzeniu z dnia 18 grudnia 1998 roku w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe.

Jeżeli dochodzi do ustania zatrudnienia, to płatnik (pracodawca) musi wypełnić szereg obowiązków, które nakładają na niego przepisy kodeksu pracy, prawa podatkowego czy prawa ubezpieczeń społecznych. W ich ramach mieści się także  obowiązek prawidłowego naliczenia składek od należności wypłacanych pracownikowi na skutek ustania stosunku pracy. Jednak nie wszystkie świadczenia są wliczane do podstawy wymiaru składek.

Świadczenia charakterystyczne dla chwili ustania zatrudnienia, od których nie odprowadza się składek na ubezpieczenie społeczne to między innymi:

• odprawy pieniężne przysługujące w związku z przejściem na emeryturę lub rentę,
• odprawy, odszkodowania i rekompensaty wypłacane pracownikom z tytułu wygaśnięcia lub rozwiązania stosunku pracy, w tym z tytułu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn leżących po stronie pracodawcy, nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę lub rozwiązania jej bez wypowiedzenia, skrócenia okresu jej wypowiedzenia, niewydania w terminie lub wydania niewłaściwego świadectwa pracy,
• odszkodowania wypłacone byłym pracownikom po rozwiązaniu stosunku pracy, na podstawie umowy o zakazie konkurencji, o której mowa w art. 101² Kodeksu pracy.

Płatnik powinien zatem na początku ustalić, jakie świadczenia są należne pracownikowi w związku z ustaniem stosunku pracy. W dalszej kolejności powinien zweryfikować, czy należy je zakwalifikować do podstawy wymiaru składek, a następnie prawidłowo naliczyć i odprowadzić należne składki.