Pracownik ma możliwość rozwiązania umowy o pracę w trybie natychmiastowym. Może to zrobić wyłącznie w przypadkach ściśle określonych przez ustawodawcę w art. 55 Kodeksu pracy. Rozwiązanie umowy w omawianych okolicznościach bez okresu wypowiedzenia pociąga za sobą skutki, jakie przepisy prawa wiążą z rozwiązaniem umowy przez pracodawcę za wypowiedzeniem.

Do rozwiązania przez pracownika umowy o pracę w trybie natychmiastowym może dojść w następujących przypadkach:

– jeżeli zostanie wydane orzeczenie lekarskie stwierdzające szkodliwy wpływ wykonywanej pracy na zdrowie pracownika, a pracodawca nie przeniesie go w terminie wskazanym w orzeczeniu lekarskim do innej pracy, odpowiedniej ze względu na stan jego zdrowia i kwalifikacje zawodowe (art. 55 § 1 kodeksu pracy);

– gdy pracodawca dopuścił się ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków wobec pracownika (art. 55 § 1¹ kodeksu pracy).

Art. 55 § 1¹ Kodeksu pracy przyznaje pracownikowi, który rozwiązał umowę o pracę bez wypowiedzenia z uwagi na ciężkie naruszenie przez pracodawcę jego podstawowych obowiązków wobec pracownika prawo do żądania wypłaty odszkodowania. Odszkodowanie nie przysługuje natomiast w sytuacji rozwiązania przez pracownika stosunku pracy ze względu na szkodliwe warunki pracy, tj. w trybie art. 55 § 1 Kodeksu pracy. O odprawie pieniężnej natomiast stanowi art. 8 ustawy o zwolnieniach zbiorowych. Przysługuje ona jedynie w przypadku, gdy stosunek pracy został rozwiązany z przyczyn niedotyczących pracownika.

Rozwiązanie stosunku pracy z powodu ciężkiego naruszenia przez pracodawcę jego podstawowych obowiązków będzie stanowiło podstawę nabycia przez pracownika prawa do odprawy pieniężnej. Aby tak się stało, ciężkie naruszenie przez pracodawcę podstawowych obowiązków wobec pracownika powinno stanowić wyłączny powód rozwiązania stosunku pracy. W takich okolicznościach „[…] jeśli pracownik rozwiązuje z tego powodu stosunek pracy, to zrównanie przez art. 55 § 3 k.p. [Kodeksu pracy] skutków takiego rozwiązania ze skutkami wypowiedzenia umowy o pracę, powinno dotyczyć także prawa do odprawy z art. 8 ustawy o zwolnieniach grupowych. W takiej sytuacji nie następuje też zdublowanie świadczeń należnych pracownikowi z tego samego tytułu. Odprawa przewidziana w art. 8 ustawy o zwolnieniach grupowych jest świadczeniem o charakterze gratyfikacyjno-rekompensacyjnym, przysługującym na zakończenie stosunku pracy. Natomiast odszkodowanie z art. 55 § 1¹ k.p. [Kodeksu pracy] ma charakter ustawowego odszkodowania i zadośćuczynienia za bezprawne działanie pracodawcy. Funkcje tych wypłat są więc różne” (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 2 lipca 2015 roku, sygn. akt III PZP 4/15).