W przypadku ubezpieczenia w ZUS zasiłek macierzyński przysługuje za okres opieki sprawowanej nad nowonarodzonym dzieckiem w czasie udzielonego urlopu macierzyńskiego. Następnie zasiłek ten przysługuje także za czas urlopu rodzicielskiego. Najczęściej z tych urlopów korzystają matki, jednak ustawodawca dopuszcza korzystanie z nich przez ojców lub innych członków rodziny, jednak wyłącznie w ściśle określonych przypadkach.

Co do zasady, przez okres pierwszych 8 albo 14 tygodni po porodzie urlop macierzyński przysługuje wyłącznie kobiecie-matce dziecka. Ojciec dziecka będzie mógł zawnioskować o pozostały wymiar urlopu macierzyńskiego w części przypadającej bezpośrednio po okresie wykorzystanym przez matkę. Nabędzie również prawo do zasiłku za okres urlopu rodzicielskiego.

Jeśli rodzice dziecka są ubezpieczeni w Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego to zasiłek macierzyński przysługuje ojcu dziecka podlegającemu z mocy ustawy lub na wniosek ubezpieczeniu wypadkowemu, chorobowemu i macierzyńskiemu oraz emerytalno–rentowemu, bądź tylko ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu, jeżeli wcześniej matka pobierała zasiłek macierzyński z tytułu urodzenia dziecka. Ojciec może pobierać zasiłek macierzyński, w kontynuacji pobieranego przez matkę zasiłku, przez okres 9 tygodni, jeżeli nie przysługuje mu prawo do zasiłku macierzyńskiego w razie:

1. skrócenia okresu pobierania zasiłku macierzyńskiego na wniosek matki dziecka po wykorzystaniu przez nią tego świadczenia za okres co najmniej 14 tygodni od dnia urodzenia dziecka;

2. śmierci matki dziecka;

3. porzucenia dziecka przez matkę.

W takich sytuacjach ojciec może pobierać zasiłek macierzyński przez taki sam okres, jaki przysługiwałby matce dziecka.

Ponadto ojciec może pobierać zasiłek macierzyński z KRUS również w razie przysposobienia lub przyjęcia dziecka na wychowanie, w sprawie którego wydane zostało postanowienie sądu opiekuńczego o przysposobieniu rodzinie, nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 14. roku życia.

Ojciec dziecka musi złożyć wniosek o zasiłek macierzyński w terminie 3 miesięcy, licząc od dnia zaprzestania pobierania zasiłku macierzyńskiego przez matkę.

Warto pamiętać, że zasiłek macierzyński z KRUS nie będzie przysługiwał w następujących przypadkach, gdy:

• co najmniej jeden z rodziców dziecka lub osoba, która przyjęła dziecko na wychowanie, otrzymują zasiłek macierzyński lub uposażenie za okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres urlopu macierzyńskiego, okres urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego lub okres urlopu rodzicielskiego,
• dziecko zostało umieszczone w pieczy zastępczej – w przypadku matki albo ojca dziecka lub osoby, która przysposobiła dziecko,
• jeden z rodziców dziecka lub osoba, która przyjęła dziecko na wychowanie, nie sprawują lub zaprzestali sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem,
• osoba pobierająca zasiłek macierzyński została wyłączona z ubezpieczenia.