Rekompensowanie dobowych godzin nadliczbowych oraz pracy w wolną sobotę

Zasady rekompensowania pracy w każdym z dni, o których mowa w zapytaniu regulują odrębne przepisy. Sposób rekompensowania pracy nadliczbowej z tytułu przekroczenia normy dobowej o 2 godziny w czwartek określa art. 151² oraz art. 151¹ § 1 pkt 2 kodeksu pracy (dalej: KP), natomiast sposób rekompensowania 5-godzinnej pracy świadczonej w sobotę, będącej dniem wolnym od pracy z tytułu przeciętnie 5-dniowego tygodnia pracy określa art. 151³ KP.

Załóżmy, że ustalony na zasadach art. 130 KP wymiar czasu pracy (tzw. nominał) dla miesiąca, w którym świadczona była praca w sposób przedstawiony w zapytaniu zakładał 160 godzin pracy. Ponadto załóżmy, że pracownika obwiązuje jednomiesięczny okres rozliczeniowy, zaś sporządzony na ten miesiąc grafik przedstawiał się następująco:

 Dodatkowa praca świadczona w sposób przedstawiony w zapytaniu sprawiła, że rzeczywisty wymiar czasu pracy dla tego miesiąca został przekroczony o 7 godzin i przedstawiał się następująco:

Zgodnie z art. 151² KP, w zamian za 2 dodatkowe godziny przepracowane w czwartek (dobowe godziny nadliczbowe) pracodawca, na pisemny wniosek pracownika, może udzielić mu w tym samym wymiarze czasu wolnego od pracy, czyli w skali 1:1. Oznacza to, że za 2 dodatkowe godziny pracy pracodawca oddaje pracownikowi 2 godziny wolne w innym uzgodnionym z nim dniu. Dokonywana w ten sposób rekompensata „czasem wolnym” polegać będzie na tym, że pracownik przykładowo pewnego dnia o 2 godziny wcześniej zakończy pracę lub o 2 godziny później ją rozpocznie. Załóżmy, że dniem tym będzie trzeci poniedziałek miesiąca, tak jak w poniższym przykładzie:

Rekompensata „czasem wolnym” może nastąpić również z inicjatywy pracodawcy. Przy czym w takim przypadku następuje ona w skali 1:1,5 – co oznacza, że za dwie dobowe godziny nadliczbowe pracownik otrzyma od pracodawcy 3 godziny wolnego do końca okresu rozliczeniowego, czyli w naszym przykładzie do końca danego miesiąca. Fakt, iż pracownik w tym przypadku przepracuje mniej godzin od ustalonego nominału (159 zamiast 160 godzin) nie może spowodować obniżenia wynagrodzenia należnego pracownikowi za pełny miesięczny wymiar czasu pracy. Załóżmy, że tak jak powyżej – dniem, w którym nastąpi rekompensata w formie oddania czasu wolnego również będzie trzeci poniedziałek miesiąca:

W przypadku zrekompensowania pracownikowi dobowych godzinach nadliczbowych czasem wolnym, pracownikowi nie przysługuje dodatek do wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych. Za przepracowane godziny nadliczbowe pracownik otrzyma wyłącznie zasadnicze wynagrodzenie za pracę.

Załóżmy, że pracownik ma wynagrodzenie za pracę ustalone w stawce godzinowej, która wynosi 12 złotych albo, że otrzymuje wynagrodzenie za pracę ustalone ryczałtowo w kwocie 1.920 złotych, które dla miesiąca o nominale 160 godzin pracy wynosi 12 złotych za godzinę (1.920 zł : 160 godzin + 12 zł/godz.).

W takim przypadku pracownik, któremu w zamian za dwie dobowe godziny nadliczbowe pracodawca w tym samym miesiącu udzielił czasu wolnego otrzyma za ten miesiąc wynagrodzenie w kwocie 1.920 złotych.  

O zasadach składania przez pracownika wniosku o udzielenie czasu wolnego zob.: „Termin złożenia wniosku o rekompensatę dobowych godzin nadliczbowych”

Jeżeli jednak pracownik do końca miesiąca, w którym wystąpiły dobowe godziny nadliczbowe nie złożył wniosku o ich zrekompensowanie czasem wolnym, ani też czas wolny nie został udzielony z inicjatywy pracodawcy, to w zamian za dwie przepracowane godziny pracownik uzyska prawo do wynagrodzenia wraz z 50% dodatkiem (zob. art. 151¹ § 1 pkt 2 KP).

Dodatek ten w przypadku pracownika posiadającego wynagrodzenie w wysokości określonej powyżej wyniesie 6 złotych za każdą dobową godzinę nadliczbową (12 zł x 50%). Tym samym jego wynagrodzenie wyniesie 1.956 złotych, co wynika z:

1.920 zł (płaca zasadnicza) + 24 zł (2×12 zł – wynagrodzenie za dwie dodatkowe godziny pracy) + 12 zł (2x 50%, czyli 50% dodatek za każdą godzinę pracy w godzinach nadliczbowych).

Teraz przystępujemy do ustalania rekompensaty za pracę w sobotę, która w analizowanym przykładzie była dniem wolnym od pracy wynikającym z rozkładu czasu pracy w przeciętnie 5-dniowym tygodniu pracy. Artykuł 151³ KP wprowadza szczególny tryb rekompensaty pracy świadczonej w takim dniu. Szczególny charakter tej regulacji przejawia się w tym, że w odróżnieniu od sposobów rekompensowania pracy świadczonej w dobowych godzinach nadliczbowych, art. 151³ KP  nie przewiduje dwóch alternatywnych form rekompensaty, tj.  czasem wolnym bądź wynagrodzeniem z dodatkiem. Jedyną prawnie dopuszczalną formą rekompensaty w świetle tego przepisu jest oddanie w zamian innego całego dnia wolnego. Pracownik zawsze otrzymuje w zamian cały dzień wolny, niezależnie od ilości godzin faktycznie przepracowanych w dniu, za który otrzymuje rekompensatę. Termin udzielenia innego dnia wolnego pracodawca powinien uzgodnić z pracownikiem.

Oddanie w zamian innego całego dnia wolnego pozwala przywrócić normę przeciętnie 5-dniowego tygodnia pracy zaburzoną faktem świadczenia pracy w dniu harmonogramowo wolnym od pracy. Zgodnie z zasadą przeciętnie 5-dniowego tygodnia pracy, w każdym przeciętnym tygodniu przyjętego okresu rozliczeniowego powinno wystąpić nie więcej niż 5 dni roboczych oraz co najmniej 2 dni wolne od pracy. Pierwszym z dwóch dni wolnych od pracy jest niedziela, co wynika z art. 151⁹ § 1 KP. Drugi dzień wolny wyznacza pracodawca. Może to uczynić przez przyjęcie w aktach prawa zakładowego (regulamin pracy, układ zbiorowy pracy lub obwieszczenie), że dniem tym będzie zawsze ten sam dzień tygodnia przypadający od poniedziałku do soboty. Jeśli jednak tego nie uczynił, wówczas może dzień ten wyznaczać na bieżąco w harmonogramie czasu pracy. W takiej sytuacji rolę drugiego dnia wolnego w kolejnych tygodniach okresu rozliczeniowego może pełnić za każdym razem inny dzień.

Na potrzeby naszego przykładu przyjęliśmy, że drugim dniem wolnym od pracy z tytułu omawianej zasady będzie sobota. Załóżmy, że pracodawca już zrekompensował pracę świadczoną w drugi czwartek miesiąca oddając pracownikowi czas wolny na jego wniosek (2 godziny) w trzeci poniedziałek miesiąca. Następnie uzgodnił z nim, że w zamian za pracę w drugą sobotę miesiąca dniem wolnym będzie ostatni piątek miesiąca:

Przy takim zrekompensowaniu pracy świadczonej w sposób przedstawiony w zapytaniu pracodawca nie będzie zobligowany do wypłacania dodatków do wynagrodzenia z tytułu pracy nadliczbowej, gdyż przyjęty dla tego miesiąca nominał (160 godzin) nie zostanie przekroczony. Pracownik zaś otrzyma wynagrodzenie w kwocie 1.920 zł. Kwota ta nie może zostać pomniejszona z tego powodu, że rzeczywisty wymiar czasu pracy wyniósł jedynie 157 godzin zamiast 160 godzin, jak wynikało z nominału.

W przypadku nieudzielenia innego dnia w zamian za pracę w wolną sobotę do końca okresu rozliczeniowego, 5 godzin przepracowanych w tym dniu spowoduje przekroczenie 40-godzinnej normy średniotygodniowej, która powinna zostać zrekompensowana poprzez wypłatę wynagrodzenia wraz ze 100% dodatkiem za każdą godzinę pracy w tym dniu (zob. art. 151¹ § 2 KP).

Tym samym wynagrodzenie pracownika wyniesie 2.040 złotych, co wynika z:

1.920 zł (płaca zasadnicza) + 60 zł (5×12 zł – wynagrodzenie za pięć godziny pracy w wolną sobotę) + 60 zł (5×100%, czyli 100% dodatek za każdą godzinę pracy w wolną sobotę).

Niezależnie od tego, nieudzielenie dnia wolnego w zamian za pracę świadczoną w dniu wolnym od pracy z tytułu przeciętnie 5-dniowego tygodnia pracy może zostać uznane za wykroczenie zagrożone karą grzywny od 1.000 do 30.000 złotych (zob. art. 281 pkt 5 KP) [Por. stanowisko Głównego Inspektor Pracy z dnia 17.11.2010 r. w/s wykonywania pracy w dniu wolnym od pracy wynikającym z rozkładu czasu pracy w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy (GPP-501-4560-83-1/10/PE/RP)].

O zasadach rekompensowania pracy świadczonej w wolną sobotę w warunkach przekroczenia normy dobowej zob.: „Rekompensowanie pracy nadliczbowej świadczonej w wolną sobotę”.