Skopiuj link
Podmiotami uprawnionymi do wytoczenia powództwa są:
- osoba, która twierdzi, że była stroną stosunku pracy,
- inspektor pracy, tym przypadku istnieją dwie możliwości: może żądać ustalenia istnienia stosunku pracy z własnej inicjatywy i nie jest tu potrzebna zgoda osoby na rzecz której występuje; może także wstąpić do już toczącego się postępowania – wtedy zgoda powoda jest konieczna,
- inne osoby, które wykażą swój interes prawny, np. krewni zmarłego, który w ich mniemaniu zatrudniony był na podstawie mowy o pracę.
Pracownik może wystąpić przeciwko pracodawcy z powództwem o ustalenie, że pozostaje z nim w stosunku pracy, jeżeli ma w tym interes prawny w rozumieniu art. 189 kodeksu postępowania cywilnego. Przykładowo pracownik ma interes prawny w ustaleniu rzeczywistej treści stosunku pracy, jeżeli wynikające z niego roszczenia majątkowe mogą powstać dopiero w przyszłości (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 grudnia 2002 r., sygn. akt I PKN 629/01). Interes prawny zachodzi wówczas, gdy istnieje niepewność stanu prawnego lub prawa, przy czym niepewność ta powinna być obiektywną, tj. zachodzić według rozumnej oceny sytuacji, a nie tylko według odczucia wnioskodawcy. Interes prawny stanowi przesłankę merytoryczną powództwa o ustalenie, zatem brak interesu prawnego prowadzi do oddalenia powództwa, a nie do odrzucenia pozwu.
Przedmiotem powództwa o ustalenie istnienia stosunku pracy jest samo w sobie żądanie ustalenia pracowniczego charakteru zatrudnienia, a nie roszczeń z ustalanego stosunku prawnego (można ich dochodzić w dalszej kolejności lub równocześnie, np. odszkodowania z tytułu niezgodnego z prawem rozwiązania umowy o pracę).
W sprawie o ustalenie istnienia stosunku pracy to na powodzie ciąży obowiązek wykazania przesłanek określających cechy charakterystyczne tego stosunku prawnego, łączącego go ze stroną pozwaną (ciężar dowodu zgodnie z zasadą wynikającą z art. 6 kodeksu cywilnego). Zostało to potwierdzone w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 8 lutego 2017 r., sygn. akt I PK 72/16. Jak wskazał Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 24 września 2015 r., sygn. akt I PK156/15, „ustalenie istnienia stosunku pracy wymaga określenia przedmiotowo istotnych elementów czynności prawnej konstytuującej stosunek pracy, takich jak rodzaj pracy, miejsce pracy, wynagrodzenie i wymiar czasu pracy, a ich wskazanie jest obowiązkiem powoda, bowiem w ten sposób ujawnia się istota sprawy, która została poddana pod osąd, co do której sąd może wyrokować”.
Jeżeli zawarta przez strony umowa zawiera jednocześnie cechy (elementy) umowy o pracę oraz umowy cywilnoprawnej (w szczególności dotyczy to umowy zlecenie), decydujące dla oceny rodzaju stosunku prawnego jest ustalenie, które z tych cech mają charakter przeważający. Natomiast, jeżeli umowa wykazuje wspólne cechy dla umowy o pracę i umowy prawa cywilnego z jednakowym ich nasileniem, o jej rodzaju decydują zgodny zamiar stron i cel umowy, który może być wyrażony także w nazwie umowy. O faktycznym charakterze umowy będą przesądzały nie tylko poszczególne klauzule przyjęte w umowie, ale i sposób jej wykonywania.
W przypadku mieszanego charakteru stosunku prawnego łączącego strony powinno się ważyć rodzaj postanowień i ich zakres, przy czym występowanie postanowień obcych stosunkowi pracy (np. możliwość zastąpienia się osobą trzecią, brak podporządkowania) co do zasady nie jest możliwe przyjęcie, iż doszło do zawarcia stosunku pracy.
„Żądanie ustalenia nie przedawnia się, gdyż nie chodzi tu o domaganie się zobowiązania przez sąd drugiej strony do określonego zachowania, lecz o żądanie ustalenia istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa. Zatem wniesienie pozwu o ustalenie nie przerywa biegu przedawnienia roszczeń o świadczenia z ustalanego stosunku prawnego. Przedmiotem powództwa o ustalenie istnienia stosunku pracy jest żądanie ustalenia pracowniczego charakteru zatrudnienia, a nie roszczenia z ustalanego stosunku prawnego. Zatem wniesienie pozwu o ustalenie nie przerywa biegu przedawnienia roszczeń o świadczenia z ustalanego stosunku prawnego. (…) Samo orzeczenie ustalające stosunek pracy nie przesądza w żaden sposób o wynikających z tego ustalenia ewentualnych roszczeniach majątkowych. (…) Żądanie ustalenia istnienia stosunku pracy nie jest jednak przedmiotowo identyczne ze zgłoszeniem roszczeń o pracownicze świadczenia z ustalanego stosunku prawnego, których mogły nie zawierać twierdzenia faktyczne strony powodowej” (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 maja 1999 r., sygn. akt I PKN 685/98).