Ochrona wynagrodzenia za pracę a potrącenia

Potrącenie z wynagrodzenia za pracę staje się możliwe dopiero po odliczeniu składek na ubezpieczenie społeczne oraz zaliczki na podatek dochodowy. Potrąceniu podlegają tylko należności wskazane z art. 87 § 1 kodeksu pracy w ściśle określonej kolejności. Będą to:

1. sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych – do wysokości 3/5 wynagrodzenia;
2. sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne – do wysokości połowy wynagrodzenia;
3. zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi – do wysokości połowy wynagrodzenia;
4. kary pieniężne przewidziane w art. 108 kodeksu pracy – kary pieniężne potrąca się w granicach określonych w art. 108 kodeksu pracy.

Potrącenia należności wymienionych w punktach 2 i 3 nie mogą w sumie przekroczyć połowy wynagrodzenia, a łącznie z potrąceniami z tytułu, o którym mowa w punkcie pierwszym, nie mogą w sumie przekroczyć 3/5 wynagrodzenia. Niezależnie od tych potrąceń kary pieniężne potrąca się w granicach określonych w art. 108 kodeksu pracy.

Nagroda z zakładowego funduszu nagród, dodatkowe wynagrodzenie roczne oraz należności przysługujące pracownikom z tytułu udziału w zysku lub w nadwyżce bilansowej podlegają egzekucji na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych do pełnej wysokości.

Z wynagrodzenia za pracę odlicza się, w pełnej wysokości, kwoty wypłacone
w poprzednim terminie płatności za okres nieobecności w pracy, za który pracownik nie zachowuje prawa do wynagrodzenia (art. 87 § 7 kodeksu pracy). Potrąceń należności z wynagrodzenia pracownika w miesiącu, w którym są wypłacane składniki wynagrodzenia za okresy dłuższe niż 1 miesiąc, dokonuje się od łącznej kwoty wynagrodzenia uwzględniającej te składniki wynagrodzenia (art. 87 § 8 kodeksu pracy).

Zgodnie z art. 87¹ kodeksu pracy wolna od potrąceń jest kwota wynagrodzenia za pracę w wysokości:

1. minimalnego wynagrodzenia za pracę, ustalanego na podstawie odrębnych przepisów, przysługującego pracownikom zatrudnionym w pełnym wymiarze czasu pracy, po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne oraz zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych – przy potrącaniu sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne;
2. 75% wynagrodzenia określonego w pkt 1 – przy potrącaniu zaliczek pieniężnych udzielonych pracownikowi;
3. 90% wynagrodzenia określonego w pkt 1 – przy potrącaniu kar pieniężnych przewidzianych w art. 108.

Jeżeli zaś pracownik jest zatrudniony w niepełnym wymiarze czasu pracy, kwoty ustalone w oparciu o powyżej przytoczone zasady ulegają zmniejszeniu proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy.

Ponadto w art. 88 kodeksu pracy ustawodawca dopuścił szczególny sposób dokonywania potrąceń na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych bez przeprowadzania postępowania egzekucyjnego. Przy zachowaniu zasad określonych w art. 87 kodeksu pracy pracodawca może dokonać takich potrąceń również bez postępowania egzekucyjnego, na wniosek wierzyciela na podstawie przedłożonego przez niego tytułu wykonawczego, z wyjątkiem przypadków gdy:

1. świadczenia alimentacyjne mają być potrącane na rzecz kilku wierzycieli, a łączna suma, która może być potrącona, nie wystarcza na pełne pokrycie wszystkich należności alimentacyjnych;
2. wynagrodzenie za pracę zostało zajęte w trybie egzekucji sądowej lub administracyjnej.

Należności inne niż wymienione w art. 87 § 1 i 7 kodeksu pracy mogą być potrącane z wynagrodzenia za pracę tylko za zgodą pracownika wyrażoną na piśmie. Jeżeli pracownik wyrazi zgodę na dokonywanie z jego wynagrodzenia innych potrąceń, to wolna od potrąceń jest wówczas kwota wynagrodzenia za pracę w wysokości:

1. minimalnego wynagrodzenia za pracę – przy potrącaniu należności na rzecz pracodawcy;
2. 80% kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę – przy potrącaniu innych należności.

W tym zakresie warto zwrócić uwagę na kilka orzeczeń Sądu Najwyższego:

• z dnia 1 października 1998 roku, sygn. akt I PKN 366/98 – "Wyrażenie przez pracownika, bez zachowania formy pisemnej, zgody na dokonywanie potrąceń z wynagrodzenia za pracę innych należności niż wymienione w art. 87 § 1 i § 7 KP jest nieważne (art. 58 § 1 KC w zw. z art. 91 i 300 KP)";
• z dnia 5 maja 2004 roku, sygn. akt I PK 529/03 – "Wyrażenie zgody przez pracownika na dokonywanie potrąceń z jego wynagrodzenia bez świadomości wielkości długu i istnienia przesłanek odpowiedzialności jest nieważne". Czyli zgoda pracownika nie może byc "blankietowa";
• z dnia 3 sierpnia 2012 roku, sygn. akt: I BP 2/12 – "Nie jest wykluczona wykładnia art. 91 § 1 k.p., że pracownik może wyrazić zgodę na potrącenia z wynagrodzenie już po jego dokonaniu, gdy ma tego świadomość, a mimo to zgadza się na potrącenie ponieważ uznaje dług".

W sprawach nieunormowanych w art. 87 i 88 kodeksu pracy stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania cywilnego i przepisy o egzekucji administracyjnej świadczeń pieniężnych.