Umowę uaktywniającą zawiera się w formie pisemnej między nianią a rodzicami albo rodzicem samotnie wychowującym dziecko. Nianią, zgodnie z ustawą o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3, jest osoba fizyczna sprawująca opiekę nad dziećmi na podstawie umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego stosuje się przepisy dotyczące zlecenia. Zasady opłacania składek na ubezpieczenie społeczne z tytułu takiej umowy są uregulowane odmiennie od zasad dotyczących innych podstaw.

Za nianię, składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe oraz na ubezpieczenie zdrowotne, opłaca:

1) Zakład Ubezpieczeń Społecznych – od podstawy stanowiącej kwotę nie wyższą niż 50% wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę ustalonego zgodnie z przepisami o minimalnym wynagrodzeniu za pracę,
2) rodzic (płatnik składek) – od podstawy stanowiącej kwotę nadwyżki nad kwotą 50% minimalnego wynagrodzenia

– na zasadach określonych w przepisach o systemie ubezpieczeń społecznych oraz w przepisach o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (art. 51 ust. 1 ustawy o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3).

Jeśli niania przystąpi dobrowolnie na swój wniosek do ubezpieczenia chorobowego, to składki z tego tytułu potrąca się z jej wynagrodzenia. Odprowadza je rodzic na zasadach określonych dla zleceniobiorców w przepisach o systemie ubezpieczeń społecznych.

Aby Zakład Ubezpieczeń Społecznych opłacał składki za nianię muszą zostać spełnione łącznie następujące warunki:

1) niania została zgłoszona przez rodzica do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego;
2) rodzice albo rodzic samotnie wychowujący dziecko są zatrudnieni, świadczą usługi na podstawie umowy cywilnoprawnej stanowiącej tytuł do ubezpieczeń społecznych, prowadzą pozarolniczą działalność lub działalność rolniczą;
3) dziecko ukończyło 20 tygodni i nie jest umieszczone w żłobku, klubie dziecięcym oraz nie zostało objęte opieką sprawowaną przez dziennego opiekuna.

W przypadku utraty przez rodziców albo rodzica samotnie wychowującego dziecko zatrudnienia, zaprzestania świadczenia usług lub działalności, o których mowa w ust. 3 pkt 2, składki opłaca się przez okres 3 miesięcy od dnia zaistnienia tych przyczyn.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie będzie finansował składek za nianię, w każdym przypadku gdy:

1) rodzic dziecka korzysta z ulgi na podstawie umowy aktywizacyjnej, o której mowa w art. 61c ust. 1 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy w brzmieniu obowiązującym przed dniem 26 października 2007 r., z osobą bezrobotną w celu wykonywania pracy zarobkowej w gospodarstwie domowym lub
2) umowa uaktywniająca została zawarta między nianią a osobami pełniącymi funkcję rodziny zastępczej zawodowej, lub
3) rodzic dziecka podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 19 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

Jeśli niania wykonuje w tym samym czasie zarówno umowę uaktywniającą i inną umowę zlecenia, to zaistniały zbieg tytułów do ubezpieczeń rozstrzyga się na tych samych zasadach co zbieg dwóch umów zlecenia. Oznacza to, że w takiej sytuacji ma zastosowanie art. 9 ust 2c ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, zgodnie z którym osoba, o której mowa w art. 6 ust. 1 pkt 4, której podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w danym miesiącu jest niższa od określonej w art. 18 ust. 4 pkt 5a (minimalne wynagrodzenie za pracę – w 2025 roku – 4 666 zł brutto), spełniająca warunki do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z innych tytułów, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym również z innych tytułów. W związku z powyższym osoba, która z umowy uaktywniającej nie osiąga minimalnego wynagrodzenia, będzie podlegała obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z obu tytułów.