Czy można zmienić oświadczenie w przedmiocie korzystania z uprawnień związanych z rodzicielstwem?

Przepisy kodeksu pracy przyznają szereg uprawnień pracownikom opiekującym się dzieckiem do ukończenia przez nie 4 roku życia. Wśród nich są m.in. wymienione w zapytaniu prawo do:

• niewyrażenia zgody na pracę ponad 8 godzin na dobę w systemach czasu pracy określonych w art. 135-138, 143 i 144 KP (art. 148 pkt 3 KP),
• niewyrażenia zgody na pracę w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej, w przerywanym systemie czasu pracy lub poza stałym miejscem pracy (art. 178 § 2 KP).

Zgodnie z art. 189¹ KP, jeżeli oboje rodzice lub opiekunowie dziecka są zatrudnieni, wówczas z wymienionych uprawnień może korzystać tylko jedno z nich. Decyzja w tym zakresie należy do samych rodziców, którzy powinni pomiędzy sobą uzgodnić, które z nich będzie korzystało z tych uprawnień. O podjętej decyzji, każde z nich powinno poinformować swego pracodawcę w formie oświadczenia, które jest przechowywane w części „B” ich akt osobowych (zob. § 6 ust. 2 pkt 2c rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28.01.1996 r. w sprawie zakresu prowadzenia przez pracodawców dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz sposobu prowadzenia akt osobowych pracownika (Dz. U. Nr 62, poz. 286 ze zm.)).

Rodzice (opiekunowie) mogą dowolnie rozdzielić między siebie omawiane uprawnienia. Możliwa jest zatem sytuacja, w której jeden z rodziców (opiekunów) korzysta ze wszystkich tych uprawnień, tym samym drugi z nich składa swojemu pracodawcy oświadczenie, że nie będzie z nich w ogóle korzystał. Możliwy jest też przypadek, w którym np. matka dziecka (opiekunka) korzysta z uprawnienia wskazanego w art. 148 pkt 3 KP, natomiast ojciec (opiekun) z uprawnień wymienionych w art. 178 § 2 KP. Nie ma również przeszkód, aby rodzice (opiekunowie) rozdzielili między siebie uprawnienia wymienione w art. 178 § 2 KP, np. w ten sposób, że matka dziecka (opiekunka) korzysta ze zwolnienia z obowiązku pracy w godzinach nadliczbowych oraz w porze nocnej, godząc się jednocześnie na świadczenie pracy poza stałym miejscem pracy, podczas gdy ojciec dziecka (opiekun) wyrazi zgodę na pracę w godzinach nadliczbowych i w porze nocnej, nie godząc się na wyjazdy służbowe poza stałe miejsce pracy.       

Raz złożone oświadczenie o zamiarze lub braku zamiaru korzystania z tych uprawnień nie wiąże pracownika na zawsze. Pogląd, jakoby oświadczenie takie miało być składane co roku i wiązać pracownika przez cały bieżący rok kalendarzowy nie znajduje oparcia w żadnym z przywołanych przepisów.

Pracownik może więc zmienić poprzednio złożone oświadczenie w przedmiocie korzystania z omawianych uprawnień i przedłożyć pracodawcy kolejne o treści przeciwstawnej. Dotyczy to nie tylko pracowników, którzy na początku roku kalendarzowego nie wiedzieli bądź nie byli pewni, że zostaną rodzicami (opiekunami), a stali się nimi z końcem roku i w związku z tym dopiero wtedy powstała potrzeba skorzystania z danego uprawnienia. Zmienić zdanie co do zamiaru korzystania z danego uprawnienia mogą także rodzice (opiekunowie), którzy wpierw złożyli oświadczenie o braku zamiaru korzystania z niego, lecz w trakcie roku kalendarzowego, z różnych względów, będą zmuszeni z uprawnienia tego skorzystać.

Dla skuteczności tego rodzaju zmiany nie jest wymagana zgoda pracodawcy.