Skopiuj link
Przepis art. 87 § 1 kodeksu pracy upoważnia pracodawcę do dokonywania potrąceń z wynagrodzenia pracownika bez jego zgody jedynie w celu zaspokojenia ściśle określonych wierzytelności. Należą do nich:
- sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych;
- sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne;
- zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi;
- kary pieniężne przewidziane w art. 108 kodeksu pracy.
Ponadto pracodawca jest uprawniony do odliczenia z wynagrodzenia należnego pracownikowi, bez zgody pracownika, kwot wypłaconych w poprzednim terminie płatności za okres nieobecności w pracy, za który pracownik nie zachowuje prawa do wynagrodzenia (art. 87 § 7 kodeksu pracy).
Potrącenie przez pracodawcę z należnego pracownikowi wynagrodzenia jakichkolwiek kwot, innych niż wskazane powyżej, wymaga jego zgody.
Zgoda pracownika na potrącenie jest jednostronnym oświadczeniem woli. W związku z tym winna ona być oceniana z uwzględnieniem zasad dotyczących składania oświadczeń woli wyrażonych w kodeksie cywilnym.
Pracownik może wyrazić zgodę na potrącenie z jego wynagrodzenia zarówno należności przysługujących pracodawcy, jak i osobom trzecim (np. rat pożyczki). Przy czym powinność pracodawcy potrącenia za zgodą pracownika należności na rzecz osób trzecich nie jest obowiązkiem mającym swe źródło w przepisach prawa pracy. Nie dotyczy to jednak potrącenia z wynagrodzenia pracownika składki związkowej. Zgodnie z art. 331 § 1 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych pracodawca, na pisemny wniosek zakładowej organizacji związkowej i za pisemną zgodą pracownika, jest obowiązany pobierać z wynagrodzenia pracownika składkę związkową w zadeklarowanej przez niego wysokości.
Zgoda pracownika na potrącenie winna zostać wyrażona na piśmie. Ustawodawca nie określił skutków niezachowania formy pisemnej. W związku z tym można spotkać się z poglądem, że forma pisemna zgody pracownika na potrącenie została zastrzeżona dla celów dowodowych i nie ma wpływu na ważność czynności prawnej. Z art. 73 § 1 kodeksu cywilnego w zw. z art. 300 kodeksu pracy wynika bowiem, iż w przypadku gdy ustawa zastrzega dla czynności prawnej formę pisemną, czynność dokonana bez zachowania zastrzeżonej formy jest nieważna tylko wtedy, gdy ustawa przewiduje rygor nieważności. Natomiast art. 74 § 1 kodeksu cywilnego w zw. z art. 300 kodeksu pracy stanowi, iż zastrzeżenie formy pisemnej bez rygoru nieważności ma ten skutek, że w razie niezachowania zastrzeżonej formy nie jest w sporze dopuszczalny dowód z zeznań świadków lub z przesłuchania stron na fakt dokonania czynności.
Odmienny pogląd wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 1 października 1998 r., I PKN 366/98. Uznał on, iż „ustne lub dorozumiane wyrażenie zgody na dokonywanie potrąceń z jego wynagrodzenia za pracę innych należności niż wymienione w art. 87 § 1 i 7 KP jest nieważne na podstawie art. 58 § 1 KC w związku z art. 91 KP i art. 300 KP. Sankcja bezwzględnej nieważności działa z mocą wsteczną (ex tunc).”.
Zgoda pracownika na dokonanie potrąceń z należnego mu wynagrodzenia za pracę powinna dotyczyć konkretnej, istniejącej wierzytelności, której wysokość jest pracownikowi znana. Jak zauważył bowiem Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 4 października 1994 r., sygn. akt I PZP 41/94: „z przepisu art. 91 k.p. wynika, że pracownik wyrażający zgodę na potrącenia z wynagrodzenia za pracę powinien mieć świadomość wielkości długu i istnienia przesłanek odpowiedzialności”.
Pracownik nie może zatem wyrazić zgody w sposób blankietowy. W szczególności niedopuszczalne jest podpisanie przez pracownika zgody na potrącenie przez pracodawcę z wynagrodzenia za pracę wierzytelności, które mogą powstać w przyszłości.
Przepisy nie przewidują możliwości cofnięcia przez pracownika zgody na potrącenie. Przyjmuje się jednak, iż pracownik może cofnąć zgodę na potrącenie z jego wynagrodzenia należności przysługujących pracodawcy, jeżeli pracodawca wyrazi na to zgodę. Natomiast zgoda pracownika na potrącenie przez pracodawcę należności innych osób może zostać cofnięta w każdej chwili, bez konieczności spełnienia dodatkowych warunków. Rzeczona zgoda nie jest oświadczeniem woli kształtującym stosunki prawne pracownika i pracodawcy.
Pracownik może uchylić się od skutków zgody powołując się również na jedną z wad oświadczenia woli. Zastosowanie mają tutaj art. 82-87 kodeksu cywilnego w zw. z art. 300 kodeksu pracy.