Zasiłek macierzyński przysługuje każdej matce zgłoszonej do ubezpieczenia chorobowego, która urodzi dziecko bądź przyjmie na wychowanie dziecko w wieku do 7 lat lub 10 lat, jeżeli wobec tego dziecka został odroczony obowiązek szkolny albo przyjmie na wychowanie dziecko do 14 roku życia i wystąpi o jego przysposobienie. W wyjątkowych sytuacjach prawo do zasiłku macierzyńskiego nabywa również ubezpieczony – ojciec dziecka lub inny członek najbliższej rodziny.

Ustawodawca rozszerza prawo do zasiłku macierzyńskiego także na kobiety, które urodziły dziecko po ustaniu tytułu do ubezpieczenia z kilku powodów. Wynikają one z art. 30 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Na podstawie ust. 1 tego artykułu zasiłek macierzyński przysługuje w razie urodzenia dziecka po ustaniu ubezpieczenia chorobowego, jeżeli ubezpieczenie to ustało w okresie ciąży:

1. wskutek śmierci, ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy;

2. z naruszeniem przepisów prawa, stwierdzonym prawomocnym orzeczeniem sądu.

Ustawodawca nie wskazał w tym przepisie jednoznacznie, że na tej podstawie zasiłek przysługuje wyłącznie matce dziecka, podobnie jak zrobił to w ust. 3 i 4 omawianego artykułu. Jednak przedstawiciele doktryny wskazują, że omawiana regulacja, jako wyjątek, nie może być interpretowana rozszerzająco i skoro ustawodawca zastrzega, że zasiłek przysługuje „w razie urodzenia dziecka po ustaniu ubezpieczenia chorobowego”, to może go pobierać wyłącznie matka.

Dodatkowo ubezpieczonej będącej pracownicą, której umowa o pracę wygasła z powodu śmierci pracodawcy lub z którą rozwiązano stosunek pracy w okresie ciąży z powodu ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy i której nie zapewniono innego zatrudnienia, przysługuje do dnia porodu zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego.

„Ustawa łączy prawo do zasiłku macierzyńskiego po ustaniu ubezpieczenia chorobowego wyłącznie z macierzyństwem biologicznym. Zasadniczą przesłanką wypłaty zasiłku jest bowiem urodzenie dziecka po ustaniu ubezpieczenia. Ograniczenie to nie jest, jak się wydaje, uwarunkowane odmienną oceną społecznej wartości macierzyństwa biologicznego i macierzyństwa prawno-społecznego, jeśli patrzeć na nią nie tylko przez pryzmat przyrostu naturalnego, ale również znaczenia rodziny w procesie wychowania dzieci i młodzieży ⁵³ . Podstaw tego ograniczenia upatrywać należy raczej w przepisach Konstytucji RP, które gwarantują szczególną pomoc władz publicznych matkom biologicznym („matce przed i po urodzeniu dziecka” – art. 71 ust. 2) oraz w tendencji kształtowania regulacji prawnej zasiłku macierzyńskiego przez pryzmat przepisów prawa pracy dotyczących szczególnej ochrony zatrudnienia, która w interesującym nas zakresie pierwotnie, a aktualnie w najszerszym stopniu, odnosi się do macierzyństwa biologicznego ⁵⁴ . Przepisy Kodeksu pracy pracownikom dążącym do macierzyństwa (rodzicielstwa) prawno-społecznego gwarantują trwałość zatrudnienia wyłącznie w okresie korzystania z uprawnienia do urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego” (K. Stopka [w:] Świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Komentarz, Warszawa 2022).

Ponadto, w art. 30 ust. 4 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa wskazano, że ubezpieczonej będącej pracownicą zatrudnioną na podstawie umowy o pracę na czas określony, z którą umowa o pracę (na podstawie art. 177 § 3 Kodeksu pracy) została przedłużona do dnia porodu – przysługuje prawo do zasiłku macierzyńskiego po ustaniu ubezpieczenia.