Obecnie z urlopu rodzicielskiego można korzystać niezależnie od urlopu macierzyńskiego. Zasady jego udzielania są bardziej elastyczne. Wcześniej można było z niego skorzystać bezpośrednio po urlopie macierzyńskim.

Prawo do urlopu rodzicielskiego w celu sprawowania opieki nad dzieckiem przysługuje pracownikom-rodzicom w wymiarze do:

1. 41 tygodni – w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie;

2. 43 tygodni – w przypadku urodzenia przy jednym porodzie więcej niż jednego dziecka.

Pracownicy – rodzice dziecka posiadającego zaświadczenie, o którym mowa w art. 4 ust. 3 ustawy z dnia 4 listopada 2016 r. o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem”, mają prawo do urlopu rodzicielskiego w celu sprawowania opieki nad tym dzieckiem w wymiarze odpowiednio do 65 lub 67 tygodni.

Wskazany wyżej wymiar urlopu rodzicielskiego przysługuje łącznie obojgu pracownikom – rodzicom dziecka. Każdemu z pracowników przysługuje wyłączne prawo do 9 tygodni urlopu rodzicielskiego. Prawa tego nie można przenieść na drugiego z rodziców.

Z urlopu rodzicielskiego mogą jednocześnie korzystać oboje rodzice dziecka.
W takim przypadku łączny wymiar urlopu rodzicielskiego nie może przekraczać wymiaru, o którym mowa powyżej. W okresie pobierania przez jednego z rodziców dziecka zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego drugi rodzic może korzystać z urlopu rodzicielskiego. Wtedy łączny wymiar urlopu rodzicielskiego i okresu pobierania zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego nie może przekraczać – w zależności od liczby urodzonych przy jednym porodzie dzieci – odpowiednio 41 i 43 tygodni.

Urlop rodzicielski jest udzielany na wniosek pracownika składany w formie papierowej lub elektronicznej w terminie nie krótszym niż 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu. Udziela się go jednorazowo albo w 5 częściach, nie później niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 rok życia (art. 182^1c §1 kodeksu pracy). Liczbę części urlopu ustala się w oparciu o liczbę złożonych wniosków o udzielenie urlopu. W liczbie wykorzystanych części urlopu uwzględnia się także liczbę wniosków o zasiłek macierzyński za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego albo jego części, złożonych przez ubezpieczoną – matkę dziecka lub ubezpieczonego – ojca dziecka.

Zgodnie z art. 182^1d §1 zd. 3 kodeksu pracy pracodawca jest obowiązany uwzględnić wniosek pracownika. Pracownik może zrezygnować z korzystania z urlopu rodzicielskiego w każdym czasie za zgodą pracodawcy i powrócić do pracy.

Dodatkowo warto zwrócić uwagę, że ustawodawca dopuszcza możliwość łączenia urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy. Zgodnie z art. 182^1e kodeksu pracy pracownik może łączyć korzystanie z urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy u pracodawcy udzielającego tego urlopu w wymiarze nie wyższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy. W takim przypadku urlopu rodzicielskiego udziela się na pozostałą część wymiaru czasu pracy. Natomiast pracownikowi przysługuje urlop wydłużony proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy wykonywanej przez pracownika w trakcie korzystania z urlopu lub jego części (art. 182^1f kodeksu pracy). Nie może on być dłuższy niż:

• 82 tygodnie – w przypadku urodzenia przy jednym porodzie jednego dziecka;
• 86 tygodni – w przypadkach urodzenia przy jednym porodzie więcej niż jednego dziecka.

W przypadku pracowników – rodziców dziecka posiadającego zaświadczenie, o którym mowa w art. 4 ust. 3 ustawy z dnia 4 listopada 2016 r. o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem”, łączących wykonywanie pracy z korzystaniem z urlopu rodzicielskiego, urlop rodzicielski może ulec wydłużeniu proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy wykonywanej przez pracownika nie dłużej niż odpowiednio do 130 lub 134 tygodni.

Okres, o który urlop rodzicielski ulega wydłużeniu, stanowi iloczyn liczby tygodni, przez jaką pracownik łączy korzystanie z urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy u pracodawcy udzielającego tego urlopu i wymiaru czasu pracy wykonywanej przez pracownika w trakcie korzystania z urlopu rodzicielskiego. Przy czym, gdy takie łączenie odbywa się przez część urlopu rodzicielskiego, to proporcjonalne jego wydłużenie następuje wyłącznie w odniesieniu do tej części urlopu rodzicielskiego. W przypadku gdy część urlopu rodzicielskiego (powstała w wyniku wydłużenia jego wymiaru) nie odpowiada wielokrotności tygodnia, jest ona udzielana w dniach, a niepełny dzień pomija się. Na zakończenie warto dodać, że w kodeksie pracy ustawodawca zastrzegł także prawo do urlopu rodzicielskiego dla pracowników, którzy przyjęli dziecko na wychowanie jako rodzina zastępcza z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej. Temu zagadnieniu poświęcimy odrębny artykuł.