Pracownik, z którym rozwiązano umowę o pracę bez wypowiedzenia z naruszeniem przepisów o rozwiązywaniu umów o pracę w tym trybie, może wybrać roszczenie, którego będzie dochodził. Ustawodawca przewidział, że w takim przypadku przysługuje mu roszczenie o przywrócenie do pracy na poprzednich warunkach albo o odszkodowanie.

Istnieją jednak przypadki, kiedy sąd orzeknie o odszkodowaniu niezależnie od wyboru pracownika. Jak wynika z art. 45 § 2 kodeksu pracy, w sytuacji, gdy pracownik zawnioskuje o przywrócenie do pracy, a sąd ustali, że uwzględnienie takiego żądania jest niemożliwe lub niecelowe to orzeknie wyłącznie o odszkodowaniu. „Stanie się tak, „gdy żądanie przywrócenia do pracy byłoby sprzeczne ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa (po nowelizacji KP polegającej na skreśleniu art. 62, także w razie sprzeczności z zasadami współżycia społecznego). Nastąpić to może przez zastosowanie art. 8 KP [kodeksu pracy], a przy zasądzeniu odszkodowania w miejsce żądanego przywrócenia do pracy także art. 477¹ KPC [kodeksu postępowania cywilnego] (Kodeks pracy. Komentarz, red. prof. dr hab. Wojciech Muszalski, dr hab. Krzysztof Walczak). Ponadto zawsze sąd orzeknie o odszkodowaniu w stosunku do pracownika objętego ochroną przedemerytalną, pracownicy w ciąży oraz innych grup pracowników objętych szczególną ochroną przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem umowy o pracę. Dodatkowo, na podstawie art. 59 kodeksu pracy, w przypadku umów terminowych, jeżeli upłynął już termin, do którego umowa miała trwać, lub gdy przywrócenie do pracy byłoby niewskazane ze względu na krótki okres, jaki pozostał do upływu tego terminu, sąd zasądza wyłącznie odszkodowanie.

Omawiane odszkodowanie przysługuje w wysokości wynagrodzenia, które byłoby należne za okres wypowiedzenia właściwy dla danego rodzaju umowy. W przypadku rozwiązania umowy o pracę zawartej na czas określony odszkodowanie przysługuje w wysokości wynagrodzenia za czas, do którego umowa miała trwać, nie więcej jednak niż za okres wypowiedzenia (art. 58 kodeksu pracy). Podstawę wyliczenia wysokości odszkodowania stanowi miesięczne średnie wynagrodzenie z okresu poprzedzającego rozwiązanie umowy o pracę. Ustala się je na zasadach obowiązujących przy ustalaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy.