Wyjątki od zasady wzajemności wynagrodzenia i pracy

Przypadki, w których pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia, pomimo nieświadczenia pracy mogą wynikać zarówno z kodeksu pracy, ale także innych ustaw i aktów wykonawczych regulujących prawa i obowiązki stron stosunku pracy oraz swoistych źródeł prawa pracy, jak układów zbiorowych pracy, porozumień zbiorowych, regulaminów i statutów.

Na podstawie kodeksu pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia, pomimo że nie świadczy pracy, w okresie:

• zwolnienia na poszukiwanie pracy w okresie wypowiedzenia umowy o pracę (art. 37 § 1 kodeksu pracy),
• nieświadczenia pracy z powodu niedozwolonego skrócenia okresu wypowiedzenia umowy o pracę (art. 49 kodeksu pracy),
• niewykonywania pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy (art. 81 § 1 kodeksu pracy),
• niezdolności do pracy wskutek choroby (art. 92 kodeksu pracy),
• urlopu szkoleniowego oraz zwolnienia z całości lub z części dnia pracy na czas niezbędny by punktualnie przybyć na obowiązkowe zajęcia (art. 103¹ § 3 kodeksu pracy),
• przerwy w pracy (art. 134 kodeksu pracy),
• przerwy w pracy w systemie przerywanego czasu pracy (art. 139 § 1 kodeksu pracy),
• przerwy w pracy oraz skrócenia czasu pracy dla pracowników zatrudnionych w warunkach szczególnie uciążliwych lub szczególnie szkodliwych dla zdrowia (art. 145 § 1 kodeksu pracy),
• urlopu wypoczynkowego (art. 172 kodeksu pracy),
• zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy pracownicy w ciąży lub karmiącej dziecko piersią zatrudnionej przy pracach wzbronionych takim pracownicom (art. 179 § 1-3 i 5 kodeksu pracy),
• zwolnienia od pracy w celu przeprowadzenia badań lekarskich związanych z ciążą pracownicy zleconych przez lekarza (art. 185 § 2 kodeksu pracy),
• korzystania z przerwy na karmienie dziecka piersią (art. 187 kodeksu pracy),
• korzystania przez pracownicę wychowującą dziecko, które nie ukończyło 14 lat, ze zwolnienia (art. 188 kodeksu pracy),
• nieświadczenia pracy z powodu przeprowadzania okresowych i kontrolnych badań lekarskich (art. 229 § 3 kodeksu pracy),
• nieświadczenia pracy z powodu udziału w pracach komisji pojednawczej (art. 257 kodeksu pracy).

Dodatkowo, okoliczności, w których pracownikowi przysługuje wynagrodzenia pomimo niewykonywania przez niego pracy można odnaleźć w rozporządzeniu z 15 maja 1996  roku w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy. Dotyczą one sytuacji korzystania przez pracownika ze zwolnień od pracy w związku z m.in.:

• udziałem w postępowaniu pojednawczym w charakterze strony lub świadka,
• przeprowadzaniem obowiązkowych badań lekarskich i szczepień ochronnych przewidzianych przepisami o zwalczaniu chorób zakaźnych, o zwalczaniu gruźlicy oraz o zwalczaniu chorób wenerycznych,
• uczestniczeniem w akcji ratowniczej i wypoczynku koniecznego po jej zakończeniu przez pracownika będącego członkiem Górskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego lub Morskiej Służby Poszukiwania i Ratownictwa „Służba SAR”,
• okolicznościami, takimi jak: ślub pracownika, urodzenie się jego dziecka, zgon i pogrzeb małżonka pracownika lub jego dziecka, ojca, matki, ojczyma lub macochy, ślub dziecka pracownika albo zgon i pogrzeb jego siostry, brata, teściowej, teścia, babki, dziadka, a także innej osoby pozostającej na utrzymaniu pracownika lub pod jego bezpośrednią opieką.

Inne przykłady wyjątków od zasady wzajemności wynagrodzenia i pracy znajdują się na przykład w art. 31 ust. 1 i 3 ustawy o związkach zawodowych, w art. 17 ust. 3 ustawy o informowaniu pracowników i przeprowadzaniu z nimi konsultacji, czy w art. 15 ust. 2 ustawy o społecznej inspekcji pracy.

„Zgodnie z § 5 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 maja 1996 roku w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w kodeksie pracy przy ustalaniu wynagrodzenia za czas zwolnienia od pracy oraz za czas niewykonywania pracy, gdy przepisy przewidują zachowanie przez pracownika prawa do wynagrodzenia, stosuje się zasady obowiązujące przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop, z tym że składniki wynagrodzenia ustalane w wysokości przeciętnej oblicza się z miesiąca, w którym przypadło zwolnienie od pracy lub okres niewykonywania pracy.” (Kodeks pracy. Komentarz, red. A. Sobczyk).