Zgodnie z art. 22 § 1¹ kodeksu pracy zatrudnienie w warunkach właściwych dla umowy o pracę jest zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy, bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy i tym samym niedopuszczalne jest zastąpienie umowy o pracę umową cywilnoprawną przy zachowaniu tych warunków.

W art. 22 § 1 ustawodawca zawarł definicję stosunku pracy. Zgodnie z jej treścią poprzez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Na podstawie tej definicji można wyłuskać następujące cechy charakterystyczne stosunku pracy:

• podporządkowanie przy wykonywaniu pracy pracodawcy/kierownikowi lub innej wyznaczonej przez pracodawcę osobie;
• osobiste wykonywanie pracy;
• odpłatny charakter – umowa o pracę zawsze wiąże się z wynagrodzeniem za pracę, co nie jest już takie oczywiste przy umowach cywilnoprawnych dopuszczających nieodpłatne wykonywanie na przykład czynność w ramach umowy zlecenia;
• wykonywanie pracy w miejscu wskazanym przez pracodawcę;
• wykonywanie pracy w ściśle określonych godzinach pracy narzucanych przez pracodawcę, często według ustalanego z góry na określony okres rozliczeniowy harmonogramu.

Jeżeli zatem umowa cywilnoprawna spełnia wskazane wyżej warunki jest umową o pracę bez względu na jej nazwę. Natomiast w sytuacji, gdy zawarta umowa ma cechy zarówno umowy o pracę, jak i umowy cywilnoprawnej o jej rodzaju decydować będzie wola stron. Nie można bowiem zapominać o podstawowej zasadzie przewidzianej w treści art. 11 kodeksu pracy, zgodnie z którą nawiązanie stosunku pracy oraz ustalenie warunków pracy i płacy, bez względu na podstawę prawną tego stosunku, wymaga zgodnego oświadczenia woli pracodawcy i pracownika. Nie zawsze zatem umowa cywilnoprawna, na przykład zlecenia, będzie umową o pracę, pomimo iż będzie zawierała niektóre elementy umowy o pracę. Potwierdzeniem powyższego stanowiska może być wyrok Sądu Najwyższego z dnia z dnia 22 grudnia 1998 roku (sygn. akt I PKN 517/98), w którym Sąd uznał, że wykonywanie zleconych czynności (montaż kabli antenowych) pod nadzorem kierownika budowy nie oznacza świadczenia pracy w ramach podporządkowania pracowniczego, jeżeli zlecający pracę nie określił zakresu obowiązków każdego z członków zespołu montażowego i ich indywidualnego wynagrodzenia oraz miejsca i czasu realizacji powierzonego zadania. Istotne znaczenie dla omawianego zagadnienia ma również wyrok z 4 grudnia 1997 roku (sygn. akt I PKN 394/97), w którym Sąd Najwyższy stwierdził, że „przepis art. 22 § 1¹ kp [kodeksu pracy] nie ma zastosowania, gdy w łączącym strony stosunku prawnym brak podstawowych elementów charakterystycznych dla stosunku pracy, takich jak osobiste wykonywanie czynności oraz podporządkowanie organizacyjne i służbowe”.