W jakich okolicznościach ojciec dziecka może wykorzystać urlop macierzyński?

Matka (będąca pracownicą lub niebędąca pracownicą, ale objęta ubezpieczeniem społecznym w razie choroby i macierzyństwa) może zrezygnować z pozostałej części urlopu macierzyńskiego po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego. Okres ten nie może obejmować okresu przed porodem. Ustawodawca wyraźnie bowiem zastrzegł, iż pracownica musi wykorzystać 14 tygodni urlopu macierzyńskiego po porodzie. Jest to bowiem czas konieczny do regeneracji organizmu kobiety po ciąży i połogu.

Matka może zrzec się pozostałej części urlopu macierzyńskiego na rzecz:

• pracownika-ojca;
• ubezpieczonego-ojca dziecka (ojciec dziecka niebędący pracownikiem, objęty ubezpieczeniem społecznym w razie choroby i macierzyństwa).

Procedurę przeniesienia reguluje art. 180 kodeksu pracy. Pracownica, po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego, ma prawo zrezygnować z pozostałej części tego urlopu i powrócić do pracy, jeżeli:

• pozostałą część urlopu macierzyńskiego wykorzysta pracownik – ojciec wychowujący dziecko;
• przez okres odpowiadający okresowi, który pozostał do końca urlopu macierzyńskiego, osobistą opiekę nad dzieckiem będzie sprawował ubezpieczony – ojciec dziecka, który w celu sprawowania tej opieki przerwał działalność zarobkową.

Pracownikowi – ojcu wychowującemu dziecko przysługuje prawo do części urlopu macierzyńskiego przypadającej po dniu rezygnacji przez ubezpieczoną – matkę dziecka z pobierania zasiłku macierzyńskiego (art. 180 § 5 kodeksu pracy). W kodeksie nie przewidziano, aby podobne uprawnienie (w sytuacji, gdy matką jest ubezpieczona, a nie pracownica) przysługiwało ubezpieczonemu-ojcu. W poniższych przypadkach jest to uregulowane analogicznie.

Ustawodawca w § 6 uregulował również sytuacje, w których matka może przenieść na ojca uprawnienie do urlopu macierzyńskiego po upływie co najmniej 8 tygodni przebywania po porodzie na tym urlopie. Pracownica legitymująca się orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji, po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 8 tygodni urlopu macierzyńskiego, ma prawo zrezygnować z pozostałej części tego urlopu, jeżeli:

• pozostałą część urlopu macierzyńskiego wykorzysta pracownik – ojciec wychowujący dziecko albo pracownik – inny członek najbliższej rodziny;
• przez okres odpowiadający okresowi, który pozostał do końca urlopu macierzyńskiego, osobistą opiekę nad dzieckiem będzie sprawował ubezpieczony – ojciec dziecka albo ubezpieczony – inny członek najbliższej rodziny, który w celu sprawowania tej opieki przerwał działalność zarobkową.

Pracownikowi – ojcu wychowującemu dziecko albo pracownikowi – innemu członkowi najbliższej rodziny przysługuje, w przypadku rezygnacji przez ubezpieczoną – matkę dziecka, legitymującą się orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji, z pobierania zasiłku macierzyńskiego po wykorzystaniu przez nią tego zasiłku za okres co najmniej 8 tygodni po porodzie, prawo do części urlopu macierzyńskiego przypadającej po dniu rezygnacji przez ubezpieczoną – matkę dziecka z pobierania zasiłku macierzyńskiego.

Zgodnie z § 8 ust. 1 rozporządzenia Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 8 grudnia 2015 r. w sprawie wniosków dotyczących uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem oraz dokumentów dołączanych do takich wniosków, zwanego dalej rozporządzeniem, wniosek ojca o udzielenie pozostałej części urlopu macierzyńskiego powinien zawierać:

• imię i nazwisko pracownika-ojca wychowującego dziecko,
• imię i nazwisko oraz datę urodzenia dziecka (dzieci), na które ma być udzielona pozostała część urlopu macierzyńskiego,
• oświadczenie pracownika o okresie urlopu macierzyńskiego wykorzystanego przed porodem,
• wskazanie okresu, na który ma być udzielona pozostała część urlopu macierzyńskiego.

Do wniosku dołącza się:

• skrócony odpis aktu urodzenia dziecka (dzieci) lub zagraniczny akt urodzenia dziecka (dzieci) albo kopie tych dokumentów;
• oświadczenie pracownicy o zamiarze rezygnacji z pozostałej części urlopu macierzyńskiego (§ 8 ust. 2 rozporządzenia).

Pracodawca obowiązany jest uwzględnić wniosek pracownika (art. 180 § 9 in fine kodeksu pracy).

Pracownica ma obowiązek złożyć pracodawcy na piśmie wniosek w sprawie rezygnacji z korzystania z części urlopu macierzyńskiego. Wniosek powinien zostać złożony w terminie nie krótszym niż 7 dni przed przystąpieniem do pracy (art. 180 § 8 in principio kodeksu pracy). Treść wniosku pracownicy określa § 6 ust. 1 wskazanego wyżej rozporządzenia. Powinien on zawierać imię i nazwisko pracownicy oraz wskazanie terminu powrotu do pracy. Do wniosku pracownica załącza kopię wniosku pracownika-ojca wychowującego dziecko o udzielenie pozostałej części urlopu macierzyńskiego albo kopię oświadczenia ubezpieczonego-ojca dziecka o przerwaniu działalności zarobkowej w celu sprawowania opieki nad dzieckiem przez okres odpowiadający okresowi, który pozostał do końca urlopu macierzyńskiego (§ 6 ust. 2 rozporządzenia). Pracodawca ma obowiązek uwzględnienia wniosku pracownicy (art. 180 § 8 kodeksu pracy).

Kodeks pracy przewiduje ponadto szereg innych przypadków, w których pracownica/ubezpieczona-matka musi wykorzystać 8 tygodni urlopu po porodzie, aby ojciec mógł przejąć pozostałą część. Są to następujące sytuacje:

• matka, która przebywa w szpitalu albo innym przedsiębiorstwie podmiotu leczniczego wykonującego działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne ze względu na stan zdrowia uniemożliwiający jej sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem, przerywa urlop,
• porzucenie dziecka przez matkę – ojcu przysługuje prawo do części urlopu macierzyńskiego przypadającej po dniu porzucenia dziecka.

W przypadku zgonu matki – ojciec może wykorzystać pozostałą część – oczywiście bez znaczenia, czy wykorzystała ona 8 tygodni.

Łączny wymiar urlopu macierzyńskiego wykorzystywany przez matkę i ojca nie może przekraczać wymiaru określonego na zasadach ogólnych, tzn. w przypadku korzystania z tych uprawnień również przez ojca, okres urlopu nie ulega przedłużeniu.

Odpowiednio należy stosować również art. 180¹ oraz 181 kodeksu pracy, tj. regulacje dotyczące urlopu macierzyńskiego w przypadku śmierci dziecka oraz urodzenia dziecka wymagającego opieki szpitalnej.