Pewne okoliczności występujące między pracownikiem a pracodawcą mogą wywołać między nimi spór. Zwykle dochodzi do niego po ustaniu zatrudnienia, na przykład wtedy, gdy pracownik kwestionuje rozwiązanie z nim przez pracodawcę umowy o pracę. Może wtedy dochodzić swoich roszczeń przed sądem. Jeśli jednak strony osiągną porozumienie przed wydaniem wyroku, to zawrą ugodę, którą zatwierdzi sąd.

W wyniku ugody strony mogą postanowić, że pracodawca zapłaci pracownikowi pewną sumę pieniężną, która zaspokoi wszelkie roszczenia pracownika. Takie świadczenie, choć ma charakter rekompensaty dla pracownika, nie stanowi odszkodowania w oparciu o konkretny przepis prawa pracy. Czy wypłacając je pracodawca powinien pobrać odpowiednią kwotę na pokrycie składek na ubezpieczenie społeczne?

Co do zasady podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne stanowi przychód w rozumieniu ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Do podstawy nie wlicza się wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy (które podlega składce na ubezpieczenie zdrowotne) i zasiłków z ubezpieczenia społecznego oraz świadczeń wymienionych szczegółowo w rozporządzeniu z dnia 18 grudnia 1998 roku w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. W § 2 ust. 1 wskazanego rozporządzenia wskazano katalog świadczeń, od których nie odprowadza się składek na ubezpieczenie społeczne. Wśród nich wymieniono między innymi:

• odprawy, odszkodowania i rekompensaty wypłacane pracownikom z tytułu wygaśnięcia lub rozwiązania stosunku pracy, w tym z tytułu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn leżących po stronie pracodawcy, nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę lub rozwiązania jej bez wypowiedzenia, skrócenia okresu jej wypowiedzenia, niewydania w terminie lub wydania niewłaściwego świadectwa pracy,
• odszkodowania wypłacone byłym pracownikom po rozwiązaniu stosunku pracy, na podstawie umowy o zakazie konkurencji, o której mowa w art. 101² kodeksu pracy.

Powyższe wyłączenia stanowią wyjątki od zasady oskładkowania przychodów ze stosunku pracy. Wobec tego nie mogą być interpretowane rozszerzająco. Dlatego też świadczenia wypłacane na mocy ugody sądowej, które nie wypełniają wymienionych wyżej warunków wyłączenia, powinny zostać uwzględnione w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne. Pracownik, który wystąpił do sądu pracy o przywrócenie do pracy i wypłatę utraconego wynagrodzenia może zgodzić się na otrzymanie określonej sumy pieniężnej, rezygnując jednocześnie z pozostałych roszczeń. Takie „świadczenie pieniężne – odszkodowanie, ma co prawda związek z ustaniem stosunku pracy, ale wynikająca z ugody kwota dotyczy również innych roszczeń niż odszkodowanie, o którym mowa w § 2 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia. Ze zwolnienia w opłacaniu składek na ubezpieczenia społeczne nie można zatem skorzystać w sytuacji, gdy przyznano pracownikowi na podstawie ugody sądowej odszkodowanie w zamian za rezygnację z wszelkich roszczeń i prawa do przywrócenia do pracy” (pismo Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z 7 marca 2024 roku, sygn. DI/200000/43/205/2024 (decyzja nr 205/2024).