Rada pracowników a inne ich przedstawicielstwa

Zarówno przepisy kodeksu pracy (dalej: KP), jak i przepisy pozakodeksowe przewidują szereg przypadków, w których pracodawca zobowiązany jest do przeprowadzenia konsultacji lub dokonania uzgodnień z przedstawicielami pracowników. Przy czym chodzi tutaj o przedstawicielstwo załogi nieposiadające statusu organizacji związkowej (tzw. przedstawiciele ad hoc), które jest wyłaniane w przypadku, gdy ta ostatnia w przedsiębiorstwie pracodawcy nie działa.

Wspomniane przypadki dotyczą m.in. takich czynności, jak:

• zawarcie porozumienia o zawieszeniu stosowania zakładowych przepisów prawa pracy, na zasadach art. 9¹ KP;
• zawarcie porozumienia o stosowaniu mniej korzystnych warunków zatrudnienia, na zasadach art. 23^1aKP;</sup>
• określenie warunków stosowania telepracy w zakładzie pracy (art. 67⁶ § 4 KP);
• porozumienie w sprawie stosowania systemu przerywanego czasu pracy (art. 139 § 3 KP);
• określenie wykazu prac szczególnie niebezpiecznych albo związanych z dużym wysiłkiem fizycznym lub umysłowym, przy których czas pracy pracującego w nocy nie może przekraczać 8 godzin na dobę (art. 151⁷ § 4 KP);
• zawarcie porozumienia o stosowaniu wydłużonych okresów rozliczeniowych oraz ruchomego czasu pracy (art. 150 § 3 pkt 2 KP);
• uzgodnienie regulaminu zfśs oraz postanowienia regulaminu wynagradzania w sprawie wysokości odpisu na zfśs lub nietworzenia zfśs (art. 8 ust. 2 oraz art. 4 ust. 3 ustawy z dnia 4.03.1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (Dz. U. z 2016 r., poz. 800));
• zawarcie porozumienia w warunkach tzw. zwolnień grupowych (art. 2 ust. 7 w zw. z 3 ustawy z dnia 13.03.2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. z 2015 r., poz. 192 ze zm.)).

Żaden z przywołanych przepisów nie precyzuje, w jaki sposób ma zostać wyłonione pozazwiązkowe przedstawicielstwo załogi, ograniczając się jedynie do stwierdzenia, że ma to nastąpić w trybie przyjętym u danego pracodawcy. Nie rozstrzyga również tego, czy w roli przedstawicielstwa załogi, w każdej z tych sytuacji, może wystąpić funkcjonujące już u danego pracodawcy przedstawicielstwo wyłonione na podstawie odrębnych przepisów.   

W literaturze tematu brak jest zgodności w kwestii sprowadzającej się do pytania, czy w roli omawianego przedstawicielstwa może wystąpić rada pracowników, powołana na zasadach ustawy z dnia 7.04.2006 r. o informowaniu pracowników i przeprowadzaniu z nimi konsultacji (Dz. U. z 2006 r. Nr79, poz. 550 ze zm.) – dalej jako: „ustawa”. Wydaje się jednak, że obecnie w doktrynie przeważający jest pogląd przeciwników tego typu rozwiązania. Na poparcie swego stanowiska wskazują oni, że rada pracowników zostaje powołana do zupełnie innych celów, a zakres jej kompetencji został jednoznacznie określony przepisami przywołanej ustawy (tak, m.in. K. Pietruszyńska, Zdaniem Państwowej Inspekcji Pracy, PiZS nr 5/2014, s. 44; A. Sobczyk, Przedłużone okresy czasu pracy, PiZS Nr 10/09, s. 18; K. Stefański, Komentarz do art. 150 KP [w:] K.W. Baran (red.), Kodeks pracy. Komentarz. Wolter Kluwer 2016, wydanie elektroniczne – LEX).

Poza tym, nie bez znaczenia pozostaje również fakt, iż każdy z przywołanych wcześniej przepisów wymaga, aby niezbędne na potrzeby określonych w nim sytuacji przedstawicielstwo zostało wyłonione w sposób przyjęty u danego pracodawcy. Odwołanie do wewnątrzzakładowego (nieformalnego) trybu wyłaniania przedstawicielstwa załogi w tego typu sytuacjach stoi w sprzeczności ze sformalizowanym trybem wyboru członków rad pracowniczych, szczegółowo określonym w ustawie (por. m.in. A. Sobczyk, Komentarz do art. 150 KP [w:] A. Sobczyk (red.), Kodeks pracy. Komentarz, Warszawa 2015, Legalis – wersja elektroniczna;).

Przedstawicielem odmiennego poglądu w omawianym zakresie jest m.in. K.W. Baran (zob. K.W. Baran, Komentarz do art. 9¹ KP [w:] K.W. Baran (red.), Kodeks pracy. Komentarz. Wolter Kluwer 2016, wydanie elektroniczne – LEX).

W przeciwieństwie do kwestii „przejęcia” kompetencji przedstawicieli ad hoc przez radę pracowników, kwestia obowiązku powołania tej ostatniej, przy spełnieniu ustawowych przesłanek nie budzi żadnych wątpliwości.

Przedstawiciele doktryny są zasadniczo zgodni, co do tego, że przedstawicielstwo załogi wyłonione na potrzeby przeprowadzenia wymienionych powyżej konsultacji aktów prawa zakładowego lub dokonania uzgodnień nie zwalnia z obowiązku powołania rady pracowników, w przypadku kumulatywnego spełniania następujących przesłanek:

• pracodawca wykonuje działalność gospodarczą;
• pracodawca nie jest objęty negatywnym katalogiem zawartym w art. 1 ust. 3 ustawy;
• poziom zatrudnienia ustalony na zasadach określonych w art. 7 ustawy wyniósł co najmniej 50 pracowników;
• wniosek o zorganizowanie wyborów członków rady pracowników zgłosiła grupa co najmniej 10% pracowników.

Przy spełnieniu powyższych przesłanek, pracodawca, o którym mowa w zapytaniu, będzie zobligowany zorganizować wybory rady pracowników, mimo uprzedniego wyłonienia przedstawicieli ad hoc.