Skopiuj link
Godziny nadliczbowe a możliwość odmowy wykonania polecenia przez pracownika…
Podstawowe obowiązki pracownika zostały określone w art. 100 § 1 i § 2 kodeksu pracy. Zgodnie z w/w przepisem pracownik jest obowiązany wykonywać pracę sumiennie i starannie oraz stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę. Praca w „nadgodzinach” nie została ujęta w katalogu obowiązków wskazanych w § 2 omawianego przepisu. Niemniej jednak w konkretnej sytuacji pracownik może otrzymać od przełożonego tzw. polecenie pracy w godzinach nadliczbowych.
….w przypadku konieczności prowadzenia akcji ratowniczej (…) albo usunięcia awarii
Nie ulega wątpliwości, iż w przypadku godzin nadliczbowych, których źródłem są wymienione powyżej okoliczności, pracownik co do zasady będzie musiał takie polecenie wykonać. Jest to bowiem sytuacja szczególna, niezależna od działań oraz potrzeb pracodawcy. Całkowicie kryzysowa i wymagająca nagłej interwencji.
….w sytuacji szczególnych potrzeb pracodawcy
W drugim przypadku odpowiedź nie jest tak jednoznaczna. Jeżeli jednak przez szczególne potrzeby pracodawca będzie rozumiał „potrzeby specjalne, niecodzienne, odróżniające się od zwykłych potrzeb związanych z prowadzoną przez pracodawcę działalnością” to pracownik co do zasady nie może odmówić wykonania polecenia. Tak bowiem zdefiniował „szczególne potrzeby pracodawcy” Sąd Najwyższy w uzasadnieniu swojego wyroku z 26 maja 2000 r. (I PKN 667/99, OSNP 2001/22/662).
Godziny nadliczbowe a odpoczynek dobowy
Co do zasady każdemu pracownikowi przysługuje w każdej dobie prawo do co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku od pracy. Jednakże w art. 132 § 2 i § 3 kodeksu pracy ustawodawca przewidział pewne wyjątki wprowadzając instytucję tzw. równoważnego okresu odpoczynku. Zgodnie bowiem z przywołanym przepisem, w przypadkach konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii pracownikowi przysługuje, w okresie rozliczeniowym, równoważny okres odpoczynku. Oznacza to, iż dobowy odpoczynek może zostać legalnie przerwany. Takim wyjątkiem nie jest natomiast objęta praca w godzinach nadliczbowych wynikających ze szczególnych potrzeb pracodawcy.
Godziny nadliczbowe a kodeksowy roczny limit
W świetle art. 151 § 3 kodeksu pracy liczba godzin nadliczbowych nie może przekroczyć dla poszczególnego pracownika 150 godzin w roku kalendarzowym. Przepis ten odsyła jednak do „nadgodzin” przepracowanych w związku z okolicznościami określonymi w § 1 pkt 2, tj. do szczególnych potrzeb pracodawcy. Dlatego też to właśnie te godziny nadliczbowe będą limitowane, natomiast w przypadku akcji ratowniczej / awarii – godziny przepracowane nie będą włączane do rocznego limitu.
Należy jednocześnie podkreślić, iż w układzie zbiorowym pracy / w regulaminie pracy / w umowie o pracę można ustalić inny limit godzin nadliczbowych w roku kalendarzowym. W takim przypadku trzeba pamiętać o wskazaniu, iż roczny limit odnosi się jedynie do godzin nadliczbowych wynikających ze szczególnych potrzeb pracodawcy. W przeciwnym razie, jako zapis korzystniejszy dla pracownika, będzie obowiązywał limit obejmujący wszystkie godziny nadliczbowe.
Podsumowując…
Opisane powyżej przykłady pozwalają jednoznacznie stwierdzić, iż jak najbardziej celowym jest rozróżnianie źródeł godzin nadliczbowych oraz wykazywanie zwłaszcza tej „awaryjnej” grupy „nadgodzin”.