W celu uznania określonej pracy za pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze konieczne jest, aby należała ona do katalogu ustawowo określonych prac oraz wykonywana była w sposób stały, oraz w pełnym wymiarze czasu pracy. Wykonywanie pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze winno zostać potwierdzone w świadectwie pracy, lub w zaświadczeniu wystawianym na podstawie przepisów szczególnych.

Przyjmuje się, iż pracę w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze stanowi zatrudnienie przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości, lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne, lub otoczenia, wykonywane stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku.

Katalog prac w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze został określony w wykazie A i B, stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Wykaz A określa prace w szczególnych warunkach. Wynika z niego, iż prace te determinowane są siłami natury lub procesami technologicznymi. Należą do nich m.in. prace w górnictwie (np. prace pod ziemią), w chemii (np. produkcja chlorowców i związków chlorowcopochodnych nieorganicznych). Natomiast wykaz B wymienia prace w szczególnym charakterze. Dla należytego wykonania tych prac konieczne jest posiadanie podwyższonej sprawności psychofizycznej, której spadek może zagrażać życiu lub zdrowiu innych. Zalicza się do nich np. pracę skoczka spadochronowego, sztauera.

Z § 2 ust. 1 wskazanego rozporządzenia wynika, iż praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze powinna być wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. Jednakże nie wyklucza uznania określonej pracy za pracę w warunkach szczególnych, realizowanie innych czynności związanych z zasadniczym procesem pracy. Każdorazowo przesłanki wynikające z rozporządzenia należy rozpatrywać w okolicznościach faktycznych danego przypadku, z uwzględnieniem specyfiki wykonywanej pracy.