Jednym z ustawowych obowiązków pracodawcy jest obowiązek zaspokajania socjalnych potrzeb pracowników, oczywiście w miarę posiadanych środków. Obowiązek ten w pełni odzwierciedla jedną z podstawowych zasad prawa pracy, a mianowicie konieczność zaspokajania bytowych, socjalnych i kulturalnych potrzeb pracowników, stosownie do możliwości i warunków pracodawcy (art. 16 kodeksu pracy).

Z powyższego wynika, że omawiany obowiązek nie ma charakteru bezwzględnego. Zależy bowiem od możliwości pracodawcy. Obowiązek ten należy traktować jako postulat prowadzenia działalności socjalnej.

Ustawa o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych jest jednym z podstawowych instrumentów realizacji omawianego obowiązku pracodawcy. W mniejszych zakładach pracy jest nim wypłata tzw. świadczenia urlopowego. W zależności od liczby zatrudnionych pracowników pracodawca powinien przeznaczyć określone środki (obciążające koszty jego działalności) na prowadzenie działalności socjalnej w formie specjalnego funduszu – zakładowego funduszu świadczeń socjalnych lub na wypłaty świadczenia urlopowego (por. Kodeks pracy. Komentarz, red. dr hab. Krzysztof Walczak)

Mocą wspomnianej ustawy ustawodawca nałożył na pracodawców zatrudniających, według stanu na dzień 1 stycznia danego roku, co najmniej 50 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty, obowiązek tworzenia zakładowego funduszu świadczeń socjalnych. Pracodawcy zatrudniający według stanu na dzień 1 stycznia danego roku, co najmniej 20 i mniej niż 50 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty, tworzą Fundusz na wniosek zakładowej organizacji związkowej. Natomiast pracodawcy prowadzący działalność w formie jednostek budżetowych i samorządowych zakładów budżetowych tworzą Fundusz, bez względu na liczbę zatrudnianych pracowników. Fundusz tworzony dla ogółu uprawnionych, przy czym uprawnieni do korzystania ze świadczeń, usług oraz dopłat przewidzianych w regulaminie Funduszu są nie tylko pracownicy, ale również członkowie ich rodzin, czy też emeryci/renciści – byli pracownicy. Prawo do korzystania ze świadczeń finansowanych ze zgromadzonych w nim środków jest zatem zbiorowym prawem załogi. Zgodnie z art. 2 pkt 1 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych za działalność socjalną uznaje się usługi świadczone przez pracodawców na rzecz różnych form wypoczynku, działalności kulturalno-oświatowej, sportowo-rekreacyjnej, opieki nad dziećmi w żłobkach, klubach dziecięcych, sprawowanej przez dziennego opiekuna lub nianię, w przedszkolach oraz innych formach wychowania przedszkolnego, udzielanie pomocy materialnej – rzeczowej lub finansowej, a także zwrotnej lub bezzwrotnej pomocy na cele mieszkaniowe na warunkach określonych umową.

Niektóre świadczenia wypłacane z funduszu socjalnego mają charakter roszczeniowy, lecz nie dotyczy to wszystkich form wsparcia, z których pracownik może korzystać. Prowadzenia działalności socjalnej może domagać się załoga jako podmiot zbiorowy, oczywiście o ile pozwalają na to możliwości i warunki pracodawcy.