Skopiuj link
Obejście przepisów ustawy
W świetle przepisów art. 58 § 1 kodeksu cywilnego czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek. Ustawodawca jako wyjątek wskazał zastąpienie nieważnych postanowień czynności prawnej odpowiednimi przepisami ustawy.
Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana.
Nieważność czynności prawnej wynika z mocy prawa, co oznacza, iż ma charakter bezwzględny i nie wymaga składania żadnych dodatkowych oświadczeń woli.
Jako przykład można wskazać okoliczność zatrudniania pracownika dodatkowo na podstawie umowy zlecenia przez innym podmiot, lecz de facto na rzecz pracodawcy. W swoim orzeczeniu z dnia 01.04.2014 r. (sygn. akt I PK 241/13) Sąd Najwyższy uznał, iż „umową mającą na celu obejście prawa jest umowa, której treść z formalnego punktu widzenia nie sprzeciwia się ustawie, ale w rzeczywistości zmierza do zrealizowania celu, którego osiągnięcie jest przez nią zakazane, np. gdy czynność taka pozwala na uniknięcie zakazów, nakazów lub obciążeń wynikających z przepisu ustawy i tylko z takim zamiarem została dokonana”. Podobnie w przypadku zatrudniania pracowników na podstawie długoterminowych umów na czas określony Sąd Najwyższy orzekł w wyroku
z 7 września 2005 r. (sygn. akt II PK 294/04).
Pozorność umowy
Została uregulowana w art. 83 kodeksu cywilnego. W świetle tego przepisu nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Jeżeli oświadczenie takie zostało złożone dla ukrycia innej czynności prawnej, ważność oświadczenia ocenia się według właściwości tej czynności.
W przypadku odpłatnych czynności prawnych dokonanych na podstawie pozornego oświadczenia z założenia pozorność takiego oświadczenia woli nie wpływa na ich skuteczność, jeżeli wskutek tej czynności osoba trzecia nabywa prawo lub zostaje zwolniona od obowiązku. Taki skutek nie wystąpi w sytuacji,
w której osoba trzecia działała w złej wierze.
Analizując powyższy przepis należy zwrócić uwagę, iż mamy do czynienia z niejako dwiema płaszczyznami zachowania: formalną oraz faktyczną. Składając oświadczenie woli, a więc dokonując czynności prawnej, strona dopełnia formalności wynikających z przepisów. Jej jednak działanie – a konkretnie skutki tego działania – zmierzają wprost do celu niezgodnego z prawem.
Jako przykład można wskazać następujący casus: dyrektor zatrudniona na podstawie kontraktu menadżerskiego wykonująca zakontraktowane zadania. Z chwilą powzięcia informacji o stanie ciąży, jeden ze wspólników zawiera z dyrektor umowę o pracę jedynie w celu zagwarantowania uprawnień i świadczeń związanych z macierzyństwem. Drugi ze wspólników podważa ważność tejże umowy o pracę powołując się właśnie na art. 83 kodeksu cywilnego. O sprawie rozstrzygnie oczywiście właściwy sąd.
Możliwy „zbieg nadużyć”?
Nie. Podsumowując warto przytoczyć orzeczenie SN z dnia 29 marca 2006 r. (II PK 163/05), w którym czytamy, iż „czynność zmierzająca do obejścia prawa nie może zatem być jednocześnie czynnością pozorną z tego choćby względu, że pierwsza zostaje rzeczywiście dokonana, druga zaś jest jedynie symulowana (…) Przepis art. 83 k.c. i art. 58 § 1 k.c. stanowią odrębne, samodzielne i wykluczające się wzajemnie podstawy nieważności czynności prawnej. (…) Nie jest więc możliwe obejście prawa poprzez dokonanie czynności prawnej pozornej.”.