Zasiłek opiekuńczy przysługuje osobom, które są zwolnione od pracy w celu sprawowania osobistej opieki nad chorym członkiem najbliższej rodziny. Mogą skorzystać z tego prawa tylko w przypadku, gdy poza nimi nie ma innych członków rodziny pozostających we wspólnym gospodarstwie domowym, którzy mogliby zapewnić opiekę. Zasada ta nie dotyczy jednak opieki sprawowanej nad chorym dzieckiem w wieku do 2 lat.

Co do zasady, przebywanie na zwolnieniu lekarskim z tytułu opieki nad dzieckiem lub innym chorym członkiem rodziny ma służyć zapewnieniu opieki, głównie w takim celu, aby mógł on powrócić do pełni sił. Wspomniana w art. 32 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych w razie choroby i macierzyństwa „konieczność osobistego sprawowania opieki” nie musi być rozumiana jako ciągłe, nieprzerwane, przebywanie z dzieckiem. Dopuszczalne jest w tym czasie wykonywanie zwykłych czynności życiowych. Oczywiście, o ile nie sprzeciwiają się one sprawowaniu opieki. Ponadto pracownik podczas zwolnienia lekarskiego, podobnie jak w przypadku zwolnienia otrzymanego w związku z własną niezdolnością do pracy, może zostać poddany kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnienia.

Kontrolę prawidłowości wykorzystywania zwolnienia od pracy prowadzi Zakład Ubezpieczeń Społecznych oraz płatnicy składek na ubezpieczenie chorobowe, którzy wypłacają zasiłki, czyli zgłaszający do ubezpieczenia chorobowego powyżej 20 ubezpieczonych. W oparciu o §6 rozporządzeniaMinistra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 27 lipca 1999 roku w sprawie szczegółowych zasad i trybu kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy oraz formalnej kontroli zaświadczeń lekarskich należy uznać, że najistotniejsze znaczenie ma to, aby ubezpieczony w czasie zwolnienia nie wykonywał pracy zarobkowej i nie wykorzystywał czasu wolnego niezgodnie z jego celem, czyli w sposób, który uniemożliwiałby członkowi rodziny powrót do zdrowia. Ponadto korzystanie z zasiłku opiekuńczego nie będzie zasadne również wtedy, gdy poza ubezpieczonym są inni członkowie rodziny pozostających we wspólnym gospodarstwie domowym, mogący zapewnić opiekę, chyba że opieka ma być sprawowana nad chorym dzieckiem w wieku do 2 lat.