Pracownik nie może posiadać przeciwwskazań zdrowotnych do wykonywania pracy na stanowisku, na którym jest zatrudniony. Dlatego też wszyscy pracownicy podlegają obowiązkowym profilaktycznym badaniom lekarskim. Przed dopuszczeniem do pracy powinni przejść badania wstępne, a w trakcie zatrudnienia badania okresowe i badania kontrolne. Ponadto do wykonywania niektórych prac konieczne jest również przejście badań sanitarno-epidemiologicznych.

Taki obowiązek wynika z ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. Znajduje ona zastosowanie wobec osób podejmujących lub wykonujących prace, przy wykonywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby nieposiadające aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego zdolność do wykonywania prac, przy wykonywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby (art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi), czyli na przykład w gastronomii.

Obowiązek pracownika podlegania takim badaniom jest skorelowany z obowiązkiem pracodawcy (lub osoby zlecającej pracę) skierowania na nie pracownika. Ustawodawca zastrzegł go w art. 6 ust. 2 pkt 3 ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. Ich realizacja przez oba podmioty umożliwia wykrycie ewentualnej choroby zakaźnej u pracownika oraz rozpoczęcie jej leczenia. Zapobiega również rozprzestrzenianiu się tej choroby na pozostałych pracowników lub osoby trzecie.

Badania sanitarno-epidemiologiczne pracowników są przeprowadzane przez lekarza medycyny pracy. W ich wyniku lekarz wystawia orzeczenie:

• o zdolności do wykonywania prac, przy wykonywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby;
• o czasowych lub trwałych przeciwwskazaniach do wykonywania prac, przy wykonywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby.

Koszty badań obciążają pracodawcę (art. 8 ust. 4 ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi). Pracodawca nie może uchylić się od obowiązku pokrycia kosztów badań ani zażądać ich zwrotu. Nie jest to możliwe również w przypadku wcześniejszego rozwiązania z pracownikiem umowy o pracę. Natomiast w przypadku osób poszukujących zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, przy wykonywaniu której istnieje możliwość przeniesienia zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby, badanie sanitarno-epidemiologiczne jest wykonywane na wniosek tej osoby i na jej koszt. Osoba poddająca się badaniu wskazuje, jakiego rodzaju prac ma dotyczyć badanie sanitarno-epidemiologiczne i wydawane na jego podstawie orzeczenie lekarskie dla celów sanitarno-epidemiologicznych (art. 6 ust. 2a ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi).

Jak wynika z art. 10 ust. 1 ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi osoby, u których orzeczono czasowe lub trwałe przeciwwskazania do wykonywania prac, nie mogą wykonywać tych prac. Pracodawca lub zlecający wykonanie prac jest obowiązany, z zachowaniem poufności, niezwłocznie odsunąć pracownika lub wykonującego prace od wykonywania tych prac.