Jakie uprawnienia zyskają pracownicy – inni członkowie najbliższej rodziny, korzystający z urlopu macierzyńskiego lub urlopu rodzicielskiego, po nowelizacji kodeksu pracy?

Problematyczna kwestia definicji „pracownika – innego członka najbliższej rodziny”.

Zgodnie z definicją zawartą w art. 175¹ pkt 3 Kodeksu pracy, przez pracownika – innego członka najbliższej rodziny – należy rozumieć będącego pracownikiem, innego niż pracownik – ojciec wychowujący dziecko, członka najbliższej rodziny, o którym mowa w art. 29 ust. 5 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. W przepisach nie znajdziemy jednak legalnej definicji pojęcia „członek najbliższej rodziny.”  Ww. ustawa, w art. 32 ust. 2, zawiera jedynie definicję „członka rodziny” na potrzeby uzyskania prawa do zasiłku opiekuńczego, którą można posłużyć się pomocniczo. Przepis ten wymienia oprócz małżonka, m.in. rodziców, teściów, dziadków, czy rodzeństwo, z tym, że zgodnie z kodeksem pracy nabycie uprawnień przez taką osobę do urlopu macierzyńskiego lub urlopu rodzicielskiego nie zależy od pozostawania we wspólnym gospodarstwie domowym. Krąg osób spokrewnionych należałoby zatem ustalić w stosunku do obojga rodziców, co potwierdza w swoim stanowisku z dnia 23 grudnia Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, które uznało, iż „przez najbliższego członka rodziny należałoby zatem rozumieć osobę, która pozostaje z matką dziecka w stosunku pokrewieństwa, powinowactwa, a także małżeństwa.” Dla matki dziecka powinowatymi będą np. jej teściowie, a także dziadkowie i rodzeństwo męża, przy czym powinowactwo nie ustaje w razie śmierci męża matki dziecka.

Okoliczności uzasadniające udzielenie pracownikowi – innemu członkowi najbliższej rodziny, urlopu macierzyńskiego lub urlopu rodzicielskiego.

Na gruncie obowiązujących od 2 stycznia 2016 r. przepisów Kodeksu pracy, pracownik – inny członek najbliższej rodziny, jest uprawniony do urlopu macierzyńskiego w przypadku:

• gdy matka dziecka, będąca pracownicą albo ubezpieczoną, przebywa w szpitalu albo innym zakładzie leczniczym podmiotu leczniczego wykonującego działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne, ze względu na stan zdrowia uniemożliwiający jej sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem;
• gdy matka dziecka, legitymuje się orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji;
• zgonu matki dziecka;
• porzucenia dziecka przez matkę.

Zgodnie z art. 182^1g Kodeksu pracy, przepisy te stosuje się odpowiednio do urlopu rodzicielskiego

Uprawnienia, jakie uzyska pracownik – inny członek najbliższej rodziny, korzystający z urlopu macierzyńskiego lub urlopu rodzicielskiego.

Nowelizacja Kodeksu pracy, wchodząca w życie z dniem 7 września br., przewiduje objęcie pracownika – innego członka najbliższej rodziny, w okresie korzystania przez niego z urlopu macierzyńskiego lub urlopu rodzicielskiego (w zw. z art. 182^1g k.p.), szczególną ochroną przed rozwiązaniem stosunku pracy, jak również przyznaje mu szereg innych uprawnień, wynikających z następujących przepisów:

• art. 47 Kodeksu pracy

który stanowi, iż w razie nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę przez pracodawcę, jeżeli pracownik podjął pracę w wyniku przywrócenia do pracy – w przypadku gdy umowę o pracę rozwiązano z ww. pracownikiem w okresie korzystania przez niego z urlopu macierzyńskiego lub urlopu rodzicielskiego – wynagrodzenie przysługiwać mu będzie za cały czas pozostawania bez pracy;

• art. 50 § 5 Kodeksu pracy

który wyłącza możliwość stosowania wobec ww. pracownika, w okresie korzystania przez niego z urlopu macierzyńskiego lub urlopu rodzicielskiego, przepisu, zgodnie z którym jeżeli wypowiedzenie umowy o pracę zawartej na czas określony nastąpiło z naruszeniem przepisów o wypowiadaniu takiej umowy, pracownikowi przysługuje wyłącznie odszkodowanie; w tym przypadku odpowiednie zastosowanie znajdzie art. 45 Kodeksu pracy, zgodnie z którym ww. pracownik, w razie nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na czas określony, będzie miał roszczenie o uznanie bezskuteczności wypowiedzenia, a jeżeli umowa uległa już rozwiązaniu – o przywrócenie do pracy na poprzednich warunkach;

• art. 57 § 2 Kodeksu pracy

który stanowi, iż w razie niezgodnego z prawem rozwiązania przez pracodawcę umowy o pracę bez wypowiedzenia, jeżeli pracownik podjął pracę w wyniku przywrócenia do pracy – w przypadku gdy umowę o pracę rozwiązano z ww. pracownikiem w okresie korzystania przez niego z urlopu macierzyńskiego lub urlopu rodzicielskiego, wynagrodzenie przysługiwać mu będzie za cały czas pozostawania bez pracy;

• art. 163 § 3 Kodeksu pracy

który nakłada na pracodawcę obowiązek udzielenia ww. pracownikowi, na jego wniosek, urlopu wypoczynkowego bezpośrednio po urlopie macierzyńskim lub urlopie rodzicielskim;

• art. 177 § 5 Kodeksu pracy

który zobowiązuje do odpowiedniego stosowania przepisów zakazujących pracodawcy wypowiedzenie i rozwiązanie umowy o pracę w okresie korzystania przez ww. pracownika z urlopu macierzyńskiego lub urlopu rodzicielskiego, chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z jego winy i reprezentująca pracownika zakładowa organizacja związkowa wyraziła zgodę na rozwiązanie umowy; powyższe nie dotyczy sytuacji, gdy umowa została zawarta na okres próbny nieprzekraczająca jednego miesiąca, a także w razie ogłoszenie upadłości lub likwidacji pracodawcy.

Zmiany wprowadzane do Kodeksu pracy, zrównają sytuację pracownika – innego członka najbliższej rodziny, korzystającego z urlopu macierzyńskiego bądź urlopu rodzicielskiego, z sytuacją pracownika – ojca wychowującego dziecko, którzy od 7 września 2019 r., będą mogli korzystać z takiej samej ochrony trwałości stosunku pracy i innych szczególnych uprawnień.