Jakie środki stosuje PIP po kontroli?

Rodzaje środków prawnych, którymi dysponuje inspektor pracy, wymienia art. 11 ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz. U Nr 89, poz. 589 ze zmianami oraz z 2010 r. Nr 257, poz. 1725). W świetle wskazanego przepisu inspektorzy są uprawnieni do:

• nakazania usunięcia stwierdzonych uchybień w ustalonym terminie w przypadku, gdy naruszenie dotyczy przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy;
• nakazania: wstrzymania prac lub działalności, gdy naruszenie powoduje bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia pracowników lub innych osób wykonujących te prace lub prowadzących działalność; skierowania do innych prac pracowników lub innych osób dopuszczonych do pracy wbrew obowiązującym przepisom przy pracach wzbronionych, szkodliwych lub niebezpiecznych albo pracowników lub innych osób dopuszczonych do pracy przy pracach niebezpiecznych, jeżeli pracownicy ci lub osoby nie posiadają odpowiednich kwalifikacji; nakazy w tych sprawach podlegają natychmiastowemu wykonaniu;
• nakazania wstrzymania eksploatacji maszyn i urządzeń w sytuacji, gdy ich eksploatacja powoduje bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi; nakazy w tych sprawach podlegają natychmiastowemu wykonaniu;
• zakazania wykonywania pracy lub prowadzenia działalności w miejscach, w których stan warunków pracy stanowi bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi; nakazy w tych sprawach podlegają natychmiastowemu wykonaniu; nakazania, w przypadku stwierdzenia, że stan bezpieczeństwa i higieny pracy zagraża życiu lub zdrowiu pracowników lub osób fizycznych wykonujących pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, w tym osób wykonujących na własny rachunek działalność gospodarczą, zaprzestania prowadzenia działalności bądź działalności określonego rodzaju;
• nakazania ustalenia, w określonym terminie, okoliczności i przyczyn wypadku;
• nakazania pracodawcy wypłaty należnego wynagrodzenia za pracę, a także innego świadczenia przysługującego pracownikowi; nakazy w tych sprawach podlegają natychmiastowemu wykonaniu;
• skierowania wystąpienia, w razie stwierdzenia innych naruszeń niż wymienione w pkt 1-7, o ich usunięcie, a także o wyciągnięcie konsekwencji w stosunku do osób winnych.

Środki prawne wskazane w pkcie 7 i 8 dotyczą naruszeń z zakresu prawnej ochrony pracy, przy czym przedmiotem nakazu wydanego w tym zakresie może być wyłącznie wypłata należnego wynagrodzenia za pracę, a także innego świadczenia przysługującego pracownikowi. Nakaz wypłaty należnego wynagrodzenia za pracę, a także innego świadczenia przysługującego pracownikowi jest rozstrzygnięciem kategorycznym, które jest szczególnym rodzajem decyzji administracyjnej. Oznacza to, że jego niewykonanie może prowadzić do wszczęcia wobec zobowiązanego do jego wykonania pracodawcy postępowania egzekucyjnego w oparciu o przepisy ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz. U. z 2005 r. Nr 229, poz. 1954, ze zmianami oraz z 2010 r. Nr 229, poz. 1497).

Dodatkowo niewykonanie nakazu inspektora pracy rodzi możliwość pociągnięcia osób odpowiedzialnych za niewykonanie nakazu do odpowiedzialności wykroczeniowej w oparciu o art. 283 par. 2 pkt 7 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zmianami oraz z 2011r. Nr 36, poz. 181), w świetle którego kto nie wykonuje w wyznaczonym terminie podlegającego wykonaniu nakazu organu Państwowej Inspekcji Pracy podlega karze grzywny od 1 000 zł do 30 000 zł. Instrumenty prawne mające nakłonić pracodawcę do wykonania nakazów inspektora pracy są więc dość silne. Z drugiej strony skoro nakaz inspektora pracy jest decyzją administracyjną to stronie przysługują wszelkie możliwości wzruszenia wadliwego rozstrzygnięcia administracyjnego z możliwością wniesienia skargi do sądu administracyjnego włącznie.

Drugi z dotychczasowych środków prawnych znajdujących się w gestii inspektora pracy tj. wystąpienie nie ma tak władczego charakteru jak nakaz inspektora pracy. Z zasady ten środek prawny powinien dotyczyć naruszeń prawa z zakresu prawnej ochrony pracy takich jak na przykład czas pracy, urlopy wypoczynkowe czy nawiązanie stosunku pracy. Pomimo prawnej doniosłości spraw będących obszarem wystąpienia obowiązujący porządek prawny nie przewiduje instrumentów prawnych, za pomocą których podmiot kontrolowany można władczo zmusić do wykonania wystąpienia inspektora pracy. Nie zmienia to jednak faktu, że wiele naruszeń prawa z zakresu prawnej ochrony pracy ustawodawca uznaje za wykroczenia przeciwko prawom pracownika, choć samo niewykonanie wystąpienia (inaczej niż niewykonanie nakazu) samoistnym wykroczeniem nie jest. Stwierdzenie podczas kontroli ignorowania przez pracodawcę wystąpienia inspektora pracy jest z pewnością okolicznością obciążającą osobę odpowiedzialną za popełnienie wykroczenia, co powoduje zaostrzenie tej odpowiedzialności. Do katalogu środków prawnych znajdujących się w gestii PIP niedługo zostanie dodany nowy środek prawny w postaci polecenia inspektora pracy. Ten środek prawny w pewnej mierze będzie konkurował z wystąpieniem inspektora pracy. Wynikać to będzie z tego, że zakresy przedmiotowe wystąpienia i polecenia będą tożsame tzn. wystąpienie i polecenie będą dotyczyły nieprawidłowości z zakresu prawnej ochrony pracy. Rozróżnienie tych dwóch środków prawnych będzie opierało się przede wszystkim na kryterium czasu potrzebnego do usunięcia nieprawidłowości stwierdzanych podczas kontroli PIP. Jeżeli bowiem ujawnione nieprawidłowości będą możliwe do usunięcie w czasie trwania kontroli, bądź krótko po jej zakończeniu, inspektor pracy będzie mógł w tym zakresie skierować do pracodawcy polecenie, a odstąpić o kierowania wystąpienia pokontrolnego.

Formą właściwą dla wydania polecenia będzie forma ustna (w odróżnieniu od wystąpienia, które zawsze musi przybrać postać pisemną). Zmiany, które w tym zakresie wejdą w życie w ciągu najbliższych miesięcy, spowodują zatem odformalizowanie postępowań kontrolnych PIP w odniesieniu do spraw, które nie są kwestionowane przez podmiot kontrolowany, nie są przedmiotem sporu pomiędzy nim a kontrolującym.