15 października 2023 roku odbyły się wybory parlamentarne. Do Sejmu i Senatu wybrane zostały osoby, które mogą pozostawać w stosunku pracy. Czy uzyskanie mandatu posła lub senatora powoduje rozwiązanie umowy o pracę?

Nowo wybrany poseł lub senator może wystąpić do swojego pracodawcy z wnioskiem o udzielenie urlopu bezpłatnego na okres sprawowania mandatu oraz trzech miesięcy po jego wygaśnięciu – bez względu na rodzaj i okres trwania stosunku pracy. Stosunek pracy zawarty na czas określony, który ustałby przed terminem zakończenia urlopu bezpłatnego, przedłuża się do trzech miesięcy po zakończeniu tego urlopu. Pracodawca zatrudniający posła lub senatora, który nie skorzystał z prawa do urlopu bezpłatnego, jest obowiązany udzielić posłowi lub senatorowi zwolnienia od pracy w celu wykonywania obowiązków poselskich i senatorskich.

Trzeba pamiętać, że ustawodawca przewidział szereg ograniczeń w jednoczesnym wykonywaniu mandatu posła lub senatora oraz pracy określonego rodzaju. Jak wynika z art. 30 ust. 1 ustawy o wykonywaniu mandatu posła i senatora w okresie wykonywania mandatu posłowie i senatorowie nie mogą wykonywać pracy na podstawie stosunku pracy: w Kancelarii Sejmu, w Kancelarii Senatu, w Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, w Kancelarii Trybunału Konstytucyjnego, w Biurze Służby Prawnej Trybunału Konstytucyjnego, w Najwyższej Izbie Kontroli, w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich, w Biurze Rzecznika Praw Dziecka, w Biurze Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, w Krajowym Biurze Wyborczym, w Państwowej Inspekcji Pracy, w administracji rządowej i samorządu terytorialnego – z wyjątkiem stosunku pracy z wyboru – oraz nie mogą wykonywać pracy w charakterze sędziego, asesora sądowego i prokuratora, pracownika administracyjnego sądu i prokuratury, a także nie mogą pełnić zawodowej służby wojskowej. Ponadto w okresie wykonywania mandatu posłowie i senatorowie nie mogą być również zatrudnieni lub wykonywać innych zajęć w spółkach Skarbu Państwa i jednostek samorządu terytorialnego.

Zgodnie z art. 31 ust. 1 ustawy o wykonywaniu mandatu posła i senatora pracodawca, u którego poseł lub senator otrzymał urlop bezpłatny, jest obowiązany zatrudnić go po zakończeniu urlopu bezpłatnego lub – w razie jego gotowości do pracy – po wygaśnięciu mandatu, na tym samym lub równorzędnym pod względem płacowym stanowisku pracy, z wynagrodzeniem, jakie otrzymywałby poseł lub senator, gdyby nie skorzystał z urlopu bezpłatnego.

„Wynikająca z komentowanego przepisu gwarancja dotyczy dwóch sytuacji – zakończenia bezpłatnego urlopu oraz wygaśnięcia mandatu. Pierwsza z nich jest związana z przypadkami zakończenia urlopu w terminie ustalonym uprzednio z pracodawcą (urlop mógł być udzielony na całą lub część kadencji). Przy okazji warto zwrócić uwagę na nieścisłość terminologiczną komentowanego przepisu. W art. 31 ust. 1 [ustawy o wykonywaniu mandatu posła i senatora] posłużono się bowiem niepoprawną formułą „obowiązku zatrudnienia” pracownika, zamiast pojęciem „dopuszczenia” go do pracy. Zgodnie z dotychczasową konwencją i praktyką stosowaną przez ustawodawcę, formuła pierwsza dotyczy przypadków nawiązania nowego stosunku pracy (zob. np. art. 48 k.p. [kodeksu pracy]). Druga formuła znajduje zastosowanie przy realizacji jednego z obowiązków pracodawcy wynikających z istniejącego między stronami stosunku pracy (zob. np. art. 186⁴ k.p.). Po zakończeniu urlopu bezpłatnego stosunek pracy ulega przecież „odwieszeniu”, stąd też naturalnym obowiązkiem pracodawcy jest dopuszczenie pracownika do pracy, a nie jego zatrudnienie.

Sytuacja druga to, jak się wydaje, przypadki nieplanowanego, a ściślej mówiąc, nieprzewidzianego wcześniej wygaśnięcia mandatu (spowodowanego np. rezygnacją z mandatu, skróceniem kadencji itp.). W takim przypadku utrata statusu deputowanego nie zbiega się najczęściej z zakończeniem urlopu bezpłatnego, co wiąże się z niekorzystną sytuacją byłego już posła lub senatora. Ustawodawca przewidział, wobec tego instrument gwarantujący pracownikowi wcześniejszy powrót do macierzystego zakładu pracy. Może on bowiem zgłosić gotowość do pracy, która rodzi po stronie pracodawcy obowiązek dopuszczenia go do pracy. Zgłoszenie to jest jednostronnym oświadczeniem woli pracownika, które kończy przed terminem urlop bezpłatny. Z dniem zgłoszenia gotowości do pracy w rozumieniu art. 31 ust. 1, stosunek pracy ulega odwieszeniu. W razie niedopuszczenia pracownika do pracy nabywa on prawo do wynagrodzenia w wysokości określonej w art. 81 § 1 k.p. (K. Grajewski, J. Stelina, Szczególne uprawnienia pracownicze posłów i senatorów, PS 2005, nr 1, s. 37–38).” (J. Stelina [w:] K. Grajewski, P. J. Uziębło, J. Stelina, Komentarz do ustawy o wykonywaniu mandatu posła i senatora, Warszawa 2014).

Rozwiązanie przez pracodawcę stosunku pracy z posłem lub senatorem, o którym mowa w ust. 1, z wyjątkiem stosunku pracy z wyboru, oraz zmiana warunków jego pracy lub płacy w ciągu dwóch lat po wygaśnięciu mandatu może nastąpić tylko za zgodą Prezydium Sejmu lub Prezydium Senatu (art. 31 ust. 2 ustawy o wykonywaniu mandatu posła i senatora).