Podnoszenie kwalifikacji zawodowych pracownika może odbywać się za zgodą pracodawcy. Co więcej, pracodawca może także finansować pracownikowi kursy, szkolenia albo inne formy zdobywania i pogłębiania wiedzy i doświadczenia. Najczęściej w takiej sytuacji dochodzi do zawarcia umowy, w której pracodawca zobowiązuje się do sfinansowania zajęć, a pracownik deklaruje pozostawanie w zatrudnieniu z tym pracodawcą przez określony czas. Jeśli nie dotrzyma tego zobowiązania, to zostanie obciążony kosztami poniesionymi przez pracodawcę.

Powyższe wynika z art. 103⁴ § 3 kodeksu pracy. Zgodnie z jego treścią umowa o podnoszenie kwalifikacji zawodowych może zawierać postanowienie, na mocy którego pracodawca zobowiązuje pracownika do pozostawania u niego w zatrudnieniu przez określony w umowie czas po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji zawodowych.

Ustawodawca przewidział w art. 103⁵ kodeksu pracy okoliczności, w których pracownik będzie zobowiązany do zwrotu kosztów, jakie pracodawca poniósł w związku z podnoszeniem przez pracownika kwalifikacji zawodowych. W myśl wskazanego przepisu, pracownik zobowiązany jest do zwrotu kosztów w przypadku, gdy:

– bez uzasadnionych przyczyn nie podejmie podnoszenia kwalifikacji zawodowych albo przerwie podnoszenie tych kwalifikacji,

– pracodawca rozwiąże z pracownikiem stosunek pracy bez wypowiedzenia z jego winy, w trakcie podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub po jego ukończeniu, w terminie określonym w umowie o podnoszenie kwalifikacji zawodowych, nie dłuższym niż 3 lata,

– w terminie określonym w umowie o podnoszenie kwalifikacji zawodowych pracownik rozwiąże stosunek pracy za wypowiedzeniem, z wyjątkiem wypowiedzenia umowy o pracę z uwagi na mobbing,

– w terminie określonym w umowie o podnoszenie kwalifikacji zawodowych pracownik rozwiąże stosunek pracy bez wypowiedzenia na podstawie art. 55 kodeksu pracy (pracodawca nie przeniesie pracownika w terminie wskazanym w orzeczeniu lekarskim do innej pracy, odpowiedniej ze względu na stan jego zdrowia i kwalifikacje zawodowe; pracodawca dopuścił się ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków wobec pracownika) lub art. 94³ kodeksu pracy (mobbing), mimo braku przyczyn określonych w tych przepisach.

W wyżej wymienionych przypadkach pracownik powinien zwrócić pracodawcy koszty w wysokości proporcjonalnej do okresu zatrudnienia po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub okresu zatrudnienia w czasie ich podnoszenia.

Z powyższego wynika, że obowiązek zwrotu kosztów nie powstanie w razie ustania stosunku pracy wskutek upływu czasu, na jaki zawarta była umowa terminowa. Trzeba pamiętać, że zgodnie z zasadą uprzywilejowania pracownika, postanowienia umów o pracę oraz innych aktów, na których podstawie powstaje stosunek pracy nie mogą być mniej korzystne dla pracownika niż przepisy prawa pracy. Postanowienia mniej korzystne dla pracownika niż przepisy prawa pracy są nieważne i zamiast nich stosuje się odpowiednie przepisy prawa pracy. Oznacza to, że nawet jeśli umowa o podnoszenie kwalifikacji zawodowych zawarta między pracownikiem a pracodawcą będzie zawierała odmienne postanowienia w omawianym zakresie, to nie będą one wiążące.