Prawo do urlopu jest jednym z podstawowych praw pracownika wynikających z kodeksu pracy. Pracownik nabywa je z początkiem każdego kolejnego roku kalendarzowego (z góry) w wymiarze uzależnionym od stażu pracy. Jedynie w pierwszym roku pracy pracownik nabywa urlop z dołu, czyli po przepracowaniu każdego miesiąca.

Co do zasady pracodawca nie może zmusić pracownika do wykorzystania urlopu, ale na podstawie art. 161 kodeksu pracy jest obowiązany udzielić go pracownikowi w tym roku kalendarzowym, w którym pracownik uzyskał do niego prawo. Jeżeli to się nie uda, to należy to zrobić najpóźniej do dnia 30 września następnego roku kalendarzowego. Co ważne urlop niewykorzystany nie przepada. Jedynie w przypadku rozwiązania stosunku pracy pracownikowi, który nie wykorzystał urlopu wypoczynkowego w naturze, wypłaca się ekwiwalent pieniężny.

Wymiar urlopu dla pracownika zatrudnionego w pełnym wymiarze czasu pracy wynosi: 

• 20 dni – jeżeli pracownik jest zatrudniony krócej niż 10 lat, 
• 26 dni – jeżeli pracownik jest zatrudniony co najmniej 10 lat.

Określony przez ustawodawcę wymiar urlopu wypoczynkowego ma charakter minimalny. Zgodnie z wyrażoną w art. 18 § 1 kodeksu pracy zasadą uprzywilejowania pracownika dopuszczalne jest ukształtowanie warunków zatrudnienia korzystniej dla pracownika niż to wynika z przepisów kodeksowych. Pracodawca nie może kształtować tych warunków mniej korzystanie, czyli nie może go obniżyć. Zgodnie z powyższym, nie ma przeszkód, aby pracodawca udzielił pracownikowi urlopu w wyższym wymiarze. Musi jednak pamiętać, że za ten czas pracownikowi należne jest wynagrodzenie.

Jeśli pracodawca zezwoli pracownikowi na wykorzystanie w danym roku kalendarzowym większej liczby dni urlopu wypoczynkowego niż wynikające z przepisów kodeksu pracy, to nie ma podstaw, aby w jakikolwiek sposób wyrównać te nadprogramowe dni wolne. Nie można uznać, że pracownik wykorzystał wcześniej dni urlopu należne mu za następny rok kalendarzowy. Żaden przepis nie przewiduje możliwości udzielenia go wcześniej niż w roku, za który jest należny. Ponadto pracownik nie może dysponować z wyprzedzeniem dniami wolnymi, do których nie nabył jeszcze prawa. Powyższe oznacza, że w opisanych okolicznościach pracodawca nie może obniżyć pracownikowi wymiaru urlopu wypoczynkowego przysługującego mu w następnym roku kalendarzowym.