Adopcyjny urlop macierzyński i rodzicielski na dwoje dzieci wziętych na wychowanie w różnym czasie

W dniu 2.01.2016 r. weszły w życie przepisy ustawy z dnia 24.07.2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2015 r., poz. 1268 ze zm.) – dalej: „nowela”, która wprowadziła szereg zmian w zakresie uprawnień związanych z rodzicielstwem. W związku z tym, że opisywane w zapytaniu wydarzenia miały miejsce przed tą datą – należy je rozpatrywać w kontekście „starego” stanu prawnego.

Podobnie jak w przypadku „rodziców biologicznych” również i w przypadku „rodziców adopcyjnych” czy rodziny zastępczej istnieje możliwość zawnioskowania o udzielenie urlopu rodzicielskiego w tzw. trybie a priori (tzw. „długi” wniosek) bądź w trybie a posteriori (tzw. „krótki” wniosek).

W stanie prawnym sprzed 2.01.2016 r., tryb a posteriori, w przypadku „rodziców biologicznych”, polegał na złożeniu przez matkę dziecka w terminie do 14 dni od porodu jednego pisemnego wniosku o udzielenie bezpośrednio po urlopie macierzyńskim dodatkowego urlopu macierzyńskiego w pełnym wymiarze (6 lub 8 tygodni), a bezpośrednio po takim urlopie – urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze (26 tygodni). Tryb ten został uregulowany w art. 179¹ kodeksu pracy (dalej: KP).

Natomiast tryb a posteriori, w przypadku „rodziców biologicznych”, polegał na złożeniu wniosku o udzielenie urlopu rodzicielskiego w terminie późniejszym niż 14 dni od porodu, lecz nie krótszym niż 14 dni przed rozpoczęciem korzystania z tego urlopu. Urlop ten był udzielany bezpośrednio po wykorzystaniu dodatkowego urlopu macierzyńskiego w pełnym wymiarze. Tryb ten był uregulowany w art. 182^1a KP.

Jedną z korzyści płynących ze złożenia wniosku o udzielenie urlopu rodzicielskiego w trybie a priori była możliwość rezygnacji z tego uprawnienia, co przewidywał art. 179³ KP.

Odpowiednikiem regulacji zawartej w art. 179¹ KP, w odniesieniu do rodziców adopcyjnych i rodzin zastępczych, był art. 182⁴ KP. Zgodnie z obowiązującym w tamtym czasie brzmieniem tego przepisu:

§ 1. Pracownik, nie później niż 14 dni po przyjęciu dziecka na wychowanie i wystąpieniu do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka lub po przyjęciu dziecka na wychowanie jako rodzina zastępcza, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej, może złożyć pisemny wniosek o udzielenie mu, bezpośrednio po urlopie na warunkach urlopu macierzyńskiego, dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego w pełnym wymiarze wynikającym z art. 183 § 3, a bezpośrednio po takim urlopie – urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze wynikającym z art. 182^1a § 1; pracodawca jest obowiązany uwzględnić wniosek pracownika.

§ 2. W przypadku, o którym mowa w § 1, przepisy art. 179²-179⁵ KP stosuje się odpowiednio.

W kontekście przedstawionego zapytania szczególne znaczenie ma zawarty w przytoczonym powyżej art. 182⁴ § 2 KP nakaz odpowiedniego stosowania regulacji zawartej w art. 179²-179⁵ KP. Najistotniejsze zaś jest odwołanie do art. 179³ KP. Jak już wspomniano, przepis ten upoważniał pracownika do rezygnacji w całości lub w części urlopu rodzicielskiego wykorzystywanego w trybie a priori. Pisemny wniosek w sprawie rezygnacji należało złożyć w terminie nie krótszym niż 14 dni przed przystąpieniem do pracy. Wniosek ten był dla pracodawcy wiążący.

Nakaz odpowiedniego stosowania art. 179³ KP w odniesieniu do urlopu rodzicielskiego wykorzystywanego na zasadach art. 182⁴ KP sprawia, że pracownik, o którym mowa w zapytaniu mógł zrezygnować z części urlopu rodzicielskiego udzielonego na pierwsze dziecko, składając wniosek o rezygnację na 14 dni przed rozpoczęciem urlopu na prawach urlopu macierzyńskiego na drugie dziecko, o który zawnioskował jednocześnie z wnioskiem o rezygnację z urlopu rodzicielskiego na pierwsze dziecko.

Do obliczenia 14-dniowego terminu przypadającego pomiędzy momentem złożenia wniosku o rezygnację a rozpoczęciem korzystania z urlopu na prawach urlopu macierzyńskiego na drugie dziecko zastosowanie znajduje art. 111 kodeksu cywilnego (dalej: KC) w zw. z art. 300 KP. Zgodnie z art. 111 KC, termin oznaczony w dniach kończy się z upływem ostatniego dnia. Jeżeli początkiem terminu oznaczonego w dniach jest pewne zdarzenie (np. złożenie wniosku o rezygnację/złożenie wniosku o urlop na prawach urlopu macierzyńskiego), nie uwzględnia się przy obliczaniu terminu dnia, w którym to zdarzenie nastąpiło.

Tym samym, obydwa jednocześnie złożone w dniu 22.12.2015 r. wnioski spowodowały zakończenie urlopu rodzicielskiego na pierwsze dziecko w dniu 5.01.2016 r. o północy i jednoczesne rozpoczęcie urlopu na prawach urlopu macierzyńskiego na drugie dziecko z dniem 6.01.2016 r.

W tym miejscu odrębnego rozpatrzenia wymaga sprawa udzielenia urlopu na prawach urlopu macierzyńskiego na drugie dziecko przyjęte na wychowanie w ramach rodziny zastępczej pracownika, o którym mowa w zapytaniu. Również i ten przypadek należy przeanalizować z uwzględnieniem stanu prawnego obowiązującego przed wejściem w życie przepisów wspomnianej na wstępie noweli, gdyż wniosek o udzielenie urlopu na prawach urlopu macierzyńskiego na to dziecko został również złożony w starym stanie prawnym (22.12.2015 r.).

W odróżnieniu od urlopu macierzyńskiego, skorzystanie z urlopu na prawach urlopu macierzyńskiego nie jest obowiązkowe i wymaga złożenia wniosku przez uprawnionego pracownika. Tymczasem w przypadku urlopu macierzyńskiego, wniosek jest wymagany jedynie w sytuacji, gdy z omawianego urlopu chce skorzystać matka dziecka przed porodem.

Przed 2.01.2016 r. pracownik, który przyjął dziecko na wychowanie jako rodzina zastępcza mógł wystąpić o udzielenie urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego oraz urlopu rodzicielskiego w formie odrębnych wniosków składanych w terminie nie krótszym niż 14 dni przed rozpoczęciem korzystania z każdego z tych urlopów (zob. art. 183 KP) lub w jednym wniosku złożonym w terminie nie krótszym niż 14 dni po przyjęciu dziecka na wychowanie jako rodzina zastępcza wystąpić jednocześnie o udzielenie wszystkich tych urlopów bezpośrednio jednego po drugim, czyli w trybie a priori (zob. art. 182⁴ KP).

Podstawą udzielenia urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego był i jest należycie udokumentowany wniosek uprawnionego pracownika. Przepisy narzucają jedynie termin złożenia wniosku o udzielenie urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego składanego w trybie a priori, stanowiąc, że powinno to nastąpić w terminie 14 dni po przyjęciu dziecka na wychowanie jako rodzina zastępcza (zob. art. 182⁴ § 1 KP). W przypadku urlopu zawnioskowanego na zasadach art. 183 KP przepisy nie określają daty złożenia omawianego wniosku. W doktrynie prawa pracy przyjmuje się, że powinno to nastąpić niezwłocznie po zajściu przesłanek uzasadniających jego złożenie, czyli np. po faktycznym przyjęciu dziecka na wychowanie jako rodzina zastępcza, co wynika z celu, jakiemu urlop ten służy. Celem tym jest natomiast nawiązanie bliskiej więzi z dzieckiem oraz umożliwienie mu łagodnego wejścia w życie nowej rodziny (Anna Bydłoń, Zdaniem Państwowej Inspekcji Pracy, PiZS nr 10/2008, s. 37).

Przepisy nie określają jednak konsekwencji niezachowania tak rozumianej „niezwłoczności”. Stąd też nie sposób uznać, że pracownik, który pomimo przyjęcia dziecka na wychowanie i wszczęciu odpowiedniej procedury sądowej nie przedkłada pracodawcy wniosku o udzielenie omawianego urlopu traci do niego prawo. Zasadnym więc wydaje się przyjęcie założenia, że jedynym terminem limitującym możliwość zawnioskowania o udzielenie przedmiotowego urlopu na zasadach art. 183 KP jest termin końcowy określony wiekiem dziecka, do którego osiągnięcia możliwe jest korzystanie z omawianego uprawnienia (zob. art. 183 § 1 i 2 KP). Zgodnie z art. 183 § 1 KP, uprawniony pracownik może skorzystać z urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego najpóźniej do ukończenia przez dziecko 7 roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, najpóźniej do ukończenia przez nie 10 roku życia. Negatywną konsekwencją zbyt późnego złożenie wniosku będzie skrócenie wymiaru tego urlopu. Innymi słowy, pracownik, który wystąpi z wnioskiem o udzielenie urlopu na prawach urlopu macierzyńskiego zbyt późno, nie będzie w stanie wykorzystać pełnego przysługującego mu wymiaru określonego w art. 183 § 1 KP.

Mając powyższe na uwadze, pracownik, o którym mowa w zapytaniu mógł zawnioskować o udzielenie urlopu na prawach urlopu macierzyńskiego na drugie dziecko mimo, że od momentu przyjęcia go na wychowanie jako rodzina zastępcza upłynęło ponad 14 dni. Wniosek ten bowiem nie był składany w trybie art. 182⁴ KP.