Pracę w godzinach nadliczbowych stanowi praca wykonywana ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy, a także praca wykonywana ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy, wynikający z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy. Nie może być wykonywana w dowolny sposób. Ustawodawca zastrzegł okoliczności, kiedy w ogóle jest dopuszczalne polecenie pracy w godzinach nadliczbowych. Ponadto w niektórych sytuacjach jest ona limitowana.

Praca w godzinach nadliczbowych jest dopuszczalna wyłącznie w okolicznościach określonych w art. 151 § 1 Kodeksu pracy. Jest to możliwie jedynie w razie:

1. konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii;

2. szczególnych potrzeb pracodawcy.

„Można tu wskazać na dwa poglądy występujące w doktrynie. Zgodnie z pierwszym szczególne potrzeby mogą obejmować jedynie sytuacje nadzwyczajne, nieoczekiwane i trudne do przewidzenia. Zgodnie z drugim stanowiskiem, szczególne potrzeby pracodawcy występują także, gdy do realizacji normalnych zadań pracodawcy konieczne jest ponadwymiarowe zatrudnienie pracownika, byleby nie dotyczyło to w sposób względnie stały konkretnej osoby. Ta druga koncepcja wydaje się bardziej przekonująca, niekiedy bowiem skorzystanie przez pracodawcę z innych niż praca nadliczbowa sposobów zwiększenia podaży pracy jest trudne do zrealizowania. Dopuścić zatem należy sytuację wykonywania pracy w godzinach nadliczbowych w celu realizacji normalnych zadań pracodawcy. Warto jednak pamiętać, że praca w godzinach nadliczbowych nie może stanowić stałego elementu organizowania pracy przez pracodawcę.” (K. Stefański [w:] Kodeks pracy. Komentarz. Tom II. Art. 94-304(5), wyd. VI, red. K. W. Baran, Warszawa 2022).

Z powyższego wynika, że pracodawca może nakazać pracownikom wykonywanie pracy w godzinach nadliczbowych wyłącznie w sytuacjach wyjątkowych, niemających charakteru normalnego, typowego. Oznacza to, powinna mieć charakter niezaplanowany. Nie może stanowić reguły, lecz coś nadzwyczajnego.

Zadaniem pracodawcy jest dokonanie oceny, czy spełnione przesłanki mieszczą się w definicji szczególnych potrzeb pracodawcy. Pracownik nie ma prawa sprzeciwić się takiemu poleceniu pracodawcy. Zgodność z prawem polecenia pracownikowi wykonywania pracy w godzinach nadliczbowych weryfikuje inspektor pracy, w toku kontroli bądź sąd pracy w postępowaniu sądowym. Pracodawca, który poleca wykonywanie pracy w godzinach nadliczbowych mimo braku spełnienia przesłanek określonych w art. 151 § 1 Kodeksu pracy, narusza przepisy o czasie pracy.