Zwolnienia grupowe to potoczna nazwa znacznej redukcji zatrudnienia w pewnym okresie, zazwyczaj z przyczyn niezależnych od pracowników. Zasady ich dokonywania reguluje ustawa z dnia 13 marca 2003 roku o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczącej pracowników.

Procedurę przeprowadzenia zwolnień grupowych stosuje się w razie konieczności rozwiązania przez pracodawcę zatrudniającego co najmniej 20 pracowników, stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, w drodze wypowiedzenia dokonanego przez pracodawcę, a także na mocy porozumienia stron, w okresie nieprzekraczającym 30 dni. O zwolnieniu grupowym można mówić, jeżeli zwolnienie obejmuje co najmniej:

• 10 pracowników, gdy pracodawca zatrudnia mniej niż 100 pracowników,
• 10% pracowników, gdy pracodawca zatrudnia co najmniej 100, jednakże mniej niż 300 pracowników,
• 30 pracowników, gdy pracodawca zatrudnia co najmniej 300 lub więcej pracowników (art. 1 wskazanej ustawy).

Liczby wskazane powyżej obejmują pracowników, z którymi w ramach grupowego zwolnienia następuje rozwiązanie stosunków pracy z inicjatywy pracodawcy na mocy porozumienia stron, jeżeli dotyczy to co najmniej 5 pracowników.

W celu dokonania zwolnień grupowych, pracodawca obowiązany jest zawiadomić zakładowe organizacje związkowe o zamiarze rozwiązania z pracownikami umów o pracę. Konsultacja dotyczy w szczególności możliwości uniknięcia lub zmniejszenia rozmiaru grupowego zwolnienia oraz spraw pracowniczych związanych z tym zwolnieniem, w tym zwłaszcza możliwości przekwalifikowania lub przeszkolenia zawodowego, a także uzyskania innego zatrudnienia przez zwolnionych pracowników. Pracodawca powinien zawiadomić zakładowe organizacje związkowe na piśmie o:

• przyczynach zamierzonego grupowego zwolnienia,
• liczbie zatrudnionych pracowników,
• grupach zawodowych, do których oni należą,
• grupach zawodowych pracowników objętych zamiarem grupowego zwolnienia,
• okresie, w ciągu którego nastąpi takie zwolnienie,
• proponowanych kryteriach doboru pracowników do grupowego zwolnienia,
• kolejności dokonywania zwolnień pracowników,
• propozycjach rozstrzygnięcia spraw pracowniczych związanych z zamierzonym grupowym zwolnieniem, a jeżeli obejmują one świadczenia pieniężne, pracodawca jest obowiązany dodatkowo przedstawić sposób ustalania ich wysokości.

Pracodawca obowiązany jest przekazać zakładowym organizacjom związkowym powyższe informacje w terminie umożliwiającym tym organizacjom zgłoszenie w ramach konsultacji ich propozycji.

Dodatkowo pracodawca zawiadamia na piśmie właściwy powiatowy urząd pracy o wymienionych wyżej okolicznościach, z wyłączeniem informacji dotyczących sposobu ustalania wysokości świadczeń pieniężnych przysługujących pracownikom.

Następnie, w terminie 20 dni od zawiadomienia organizacji związkowych, konieczne jest zawarcie porozumienia z zakładową organizacją związkową, w którym strony określą zasady przeprowadzenia procesu zwolnień grupowych u danego pracodawcy. Na wypadek nie dojścia do porozumienia, zasady przeprowadzenia zwolnień grupowych określa pracodawca w regulaminie. Uwzględnia przy tym, w miarę możliwości, propozycje przedstawione przez organizacje związkowe. Trzeba pamiętać, że w takim przypadku ma obowiązek konsultowania wypowiedzenia z organizacjami związkowymi, zgodnie z art. 38 kodeksu pracy. Jeżeli u danego pracodawcy nie działają zakładowe organizacje związkowe, zasady postępowania w sprawach dotyczących pracowników objętych zamiarem grupowego zwolnienia ustala pracodawca w regulaminie, po konsultacji z przedstawicielami pracowników wyłonionymi w trybie przyjętym u danego pracodawcy.

Kolejnym krokiem jest zawiadomienie właściwego powiatowego urzędu pracy o przyjętych ustaleniach dotyczących grupowego zwolnienia, w tym o liczbie zatrudnionych i zwalnianych pracowników oraz o przyczynach ich zwolnienia, okresie, w ciągu którego ma być dokonane zwolnienie, a także o przeprowadzonej konsultacji zamierzonego grupowego zwolnienia z zakładowymi organizacjami związkowymi lub z przedstawicielami pracowników wyłonionymi w trybie przyjętym u danego pracodawcy. Kopię zawiadomienia należy przekazać zakładowym organizacjom związkowym albo przedstawicielom pracowników, jeżeli związki zawodowe nie działają u danego pracodawcy.

Pracodawca rozwiązuje z pracownikami umowy o pracę za wypowiedzeniem lub na mocy porozumienia stron. Rozwiązanie stosunku pracy możliwe jest najwcześniej po upływie 30 dni od dnia zawiadomienia o zamiarze zwolnień grupowych powiatowego urzędu pracy, a w przypadku gdy nie jest ono wymagane – nie wcześniej niż po upływie 30 dni od dnia zawarcia porozumienia lub opracowania regulaminu zwolnień grupowych.

Pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia za okres wypowiedzenia. Ponadto przysługuje mu również odprawa pieniężna, której wysokość zależna jest od zakładowego stażu pracy i wysokości wynagrodzenia. Jej wysokość odpowiada wysokości:

1. jednomiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy krócej niż 2 lata;

2. dwumiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy od 2 do 8 lat;

3. trzymiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy ponad 8 lat.

W razie ponownego zatrudniania pracowników w tej samej grupie zawodowej pracodawca powinien zatrudnić pracownika, z którym rozwiązał stosunek pracy w ramach grupowego zwolnienia, jeżeli zwolniony pracownik zgłosi zamiar podjęcia zatrudnienia u tego pracodawcy w ciągu roku od dnia rozwiązania z nim stosunku pracy. Pracodawca powinien ponownie zatrudnić takiego pracownika w okresie 15 miesięcy od dnia rozwiązania z nim stosunku pracy w ramach grupowego zwolnienia.