Pracodawca, który chce zachęcić pracowników do pracy w swoim przedsiębiorstwie, może zdecydować o przyznaniu im świadczeń w postaci możliwości korzystania z nieodpłatnego miejsca zamieszkania. Na ogół korzystają z niego pracownicy, którzy mieszkają w innej miejscowości niż mieści się ich zakład pracy, a codzienne dojazdy są niemożliwe lub mocno uciążliwe. Takie świadczenia stanowią dla pracowników przychód ze stosunku pracy.

W pewnym uproszczeniu można przyjąć, że wszystko to, co pracownik otrzymuje od swojego pracodawcy jest przychodem ze stosunku pracy. Część świadczeń, te wymienione enumeratywnie w art. 21 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, korzysta ze zwolnienia od opodatkowania. Wartość pozostałych powinna zostać doliczona do przychodu pracownika i opodatkowana.

W przypadku, gdy pracownik korzysta nieodpłatnie z udostępnionego przez pracodawcę mieszkania, to uzyskuje przychód w wyniku otrzymania nieodpłatnego świadczenia. Zakwalifikowanie nieodpłatnego świadczenia jako przychodu pracownika ze stosunku pracy powinno nastąpić w oparciu o kryteria sprecyzowane w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 8 lipca 2014 roku, sygn. akt K 7/13. Za przychód pracownika mogą być uznane takie świadczenia, które:

• zostały spełnione za zgodą pracownika (skorzystał z nich w pełni dobrowolnie),
• zostały spełnione w jego interesie (a nie w interesie pracodawcy) i przyniosły mu korzyść w postaci powiększenia aktywów lub uniknięcia wydatku, który musiałby ponieść,
• korzyść ta jest wymierna (również w postaci zaoszczędzenia wydatku) i przypisana indywidualnemu pracownikowi (nie jest dostępna w sposób ogólny dla wszystkich podmiotów).

Nie ulega wątpliwości, że w omawianych okolicznościach wszystkie wskazane powyżej przesłanki są spełnione. W majątku pracownika pojawia się korzyść, polegająca na zaoszczędzeniu wydatku, który musiałby ponieść, gdyby na własną rękę zapewnił sobie zakwaterowanie. Pracodawca nie ma bowiem obowiązku zagwarantowania swoim pracownikom miejsca zamieszkania w sąsiedztwie miejsca pracy, jeśli pracownik nie przebywa w podróży służbowej. Co więcej, świadczenie to jest spełnione za zgodą pracownika. Dlatego też łączna wartość świadczeń, związanych z zakwaterowaniem pracownika, a których koszty poniósł pracodawca, stanowi przychód pracownika.

Wartość pieniężną innych nieodpłatnych świadczeń ustala się, jeżeli przedmiotem świadczeń jest udostępnienie lokalu lub budynku, według równowartości czynszu, jaki przysługiwałby w razie zawarcia umowy najmu tego lokalu lub budynku (art. 11 ust. 2b pkt 3 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych). Wobec tego, że ustawodawca przewidział określone ramy wyceny takiego świadczenia, pracodawca nie może przyjąć dowolnej ich wartości. Ponadto, jeżeli pracodawca pokrywa pozostałe opłaty, np. na energię, gaz czy inne media, to one również są przychodem pracownika, ale wycenianym według cen zakupu (zgodnie z wartościami wynikającymi z faktur lub rachunków). Gdy z danego lokalu korzysta więcej niż jeden pracownik, to wartość przypadających dla każdego z nich świadczeń ustala się proporcjonalnie dla każdego z nich.

Ustawodawca przewidział ograniczone kwotowo zwolnienie od opodatkowania dla omawianego świadczenia. Zostało ono uregulowane w art. 21 ust. 1 pkt 19 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Zgodnie z jego treścią wolna od podatku dochodowego jest wartość świadczeń ponoszonych przez pracodawcę z tytułu zakwaterowania pracowników, których miejsce zamieszkania jest położone poza miejscowością, w której znajduje się zakład pracy, a podatnik nie korzysta z podwyższonych kosztów uzyskania przychodów, do wysokości nieprzekraczającej miesięcznie kwoty 500 zł. Wobec tego obowiązek opodatkowania powstanie dopiero, gdy wartość świadczeń otrzymywanych przez danego pracownika przekroczy ustawowy limit 500 zł.