Odmowa poddania się przez pracownika kontrolnym badaniom lekarskim

Jak wyraźnie stanowi art. 224 § 4 Kodeksu pracy pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku. Naruszenie tego obowiązku wyczerpuje znamiona wykroczenia, o którym mowa w art. 283 § 1 Kodeksu pracy, którego popełnienie jest zagrożone karą grzywny od 1000 do 30 000 zł. Przypomnijmy, że przepisy prawa pracy wyróżniają 3 rodzaje badań profilaktycznych:

• Wstępne, którym podlegają osoby przyjmowane do pracy (za wyjątkiem osób przyjmowanych ponownie do pracy u danego pracodawcy na to samo stanowisko lub na stanowisko o takich samych warunkach pracy, na podstawie kolejnej umowy o pracę zawartej bezpośrednio po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniej umowy o pracę z tym pracodawcą) oraz pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowiska pracy i inni pracownicy przenoszeni na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe,
• Okresowe, które przechodzą wszyscy pracownicy w terminie wynikającym z poprzednie wydanego orzeczenia lekarskiego,
• Kontrolne, które przeprowadza się w przypadku niezdolności do pracy pracownika trwającej dłużej niż 30 dni, spowodowanej chorobą.

W praktyce nie zawsze nie poddanie pracownika profilaktycznym badaniom lekarskim jest wynikiem złej woli pracodawcy. Czasem do powstanie takiej sytuacji (wykonywania pracy przez pracownika nie posiadającego aktualnego orzeczenia lekarskiego o braku przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku) dochodzi w wyniku uporczywego naruszania przez pracownika jego podstawowych obowiązków. Jak bowiem stanowi art. 211 pkt 5 Kodeksu pracy pracownik jest obowiązany poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich.

Zazwyczaj pracodawcy w sytuacji, w której pracownik wbrew swoim obowiązkom lekceważy obowiązek poddania się profilaktycznym badaniom lekarskim, reagują w niewłaściwy sposób. Sprawą bowiem najważniejszą jest niedopuszczenie pracownika do pracy w takiej sytuacji. Dopiero spełnienie tego warunku uwolni pracodawcę od odpowiedzialności wykroczeniowej.

Jeśli natomiast zastanowimy się nad konsekwencjami naruszenia przez pracownika jego obowiązków to na pierwszy plan wysuwa się art. 80 Kodeksu pracy, zgodnie z którym wynagrodzenie przysługuje za pracę wykonaną, a za czas niewykonywania pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia tylko wówczas, gdy przepisy prawa pracy tak stanowią. Ponieważ żaden przepis prawa nie przyznaje pracownikowi w takiej sytuacji prawa do wynagrodzenia to należy stwierdzić, że pracownik nie wykonujący pracy w wyniku nie poddania się badaniom profilaktycznym nie nabywa prawa do wynagrodzenia.

O ile niezachowanie przez pracownika prawa do wynagrodzenia jest skutkiem wprost zastosowanego przepisu prawa i w założeniu nie ma charakteru represyjnego (choć z pewnością jest dla pracownika dolegliwe) to zupełnie inaczej należy ocenić pozostałe instrumenty prawne, którymi dysponuje pracodawca. W szczególności odmowa poddania się przez pracownika profilaktycznym badaniom lekarskim stanowi podstawę do zastosowania wobec pracownika odpowiedzialności porządkowej. W skrajnej sytuacji jak wynika z wyroku Sądu Najwyższego z 10 maja 2000 r. (sygn. akt I PKN 642/99, publik. OSNP z 2001 r. nr 20, poz. 619) odmowa poddania się badaniom może doprowadzić do rozwiązania przez pracodawcę umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika z powodu ciężkiego naruszenia obowiązków pracowniczych, jakim jest niewykonanie przez pracownika zgodnego z prawem polecenia pracodawcy poddania się badaniom lekarskim.