Jakie elementy umowy cywilnoprawnej wykluczają uznanie jej za stosunek pracy?

Podstawą regulacji prawnych w tym zakresie są przepisy kodeksu pracy. Zgodnie z art. 22 kodeksu pracy zatrudnienie w warunkach właściwych dla umowy o pracę jest zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy, bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy i tym samym niedopuszczalne jest zastąpienie umowy o pracę umową cywilnoprawną przy zachowaniu tych warunków. Aby jednak właściwie zakwalifikować rodzaj zawieranej umowy trzeba sobie odpowiedzieć na pytanie, jakie elementy charakteryzują umowę o pracę.

Kodeks pracy w treści wskazanego wyżej art. 22 stanowi, że przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Cechami charakterystycznymi dla stosunku pracy są zatem:
 

• podporządkowanie przy wykonywaniu pracy pracodawcy/kierownikowi lub innej wyznaczonej przez pracodawcę osobie;
• osobiste wykonywanie pracy;
• odpłatny charakter – umowa o pracę zawsze wiąże się z wynagrodzeniem za pracę, co nie jest już takie oczywiste przy umowach cywilnoprawnych dopuszczających nieodpłatne wykonywanie na przykład czynności
• w ramach umowy zlecenia;
• wykonywanie pracy w miejscu wskazanym przez pracodawcę;
• wykonywanie pracy w ściśle określonych godzinach pracy narzucanych przez pracodawcę, często według ustalanego z góry na określony okres rozliczeniowy harmonogramu.

Jeżeli zatem jakaś umowa cywilnoprawna spełnia wskazane wyżej warunki, jest umową o pracę bez względu na jej nazwę. Natomiast w sytuacji, gdy zawarta umowa ma cechy zarówno umowy o pracę, jak i umowy cywilnoprawnej o jej rodzaju decydować będzie wola stron. Nie można bowiem zapominać o podstawowej zasadzie przewidzianej w treści art. 11 kodeksu pracy, zgodnie z którą nawiązanie stosunku pracy oraz ustalenie warunków pracy i płacy, bez względu na podstawę prawną tego stosunku, wymaga zgodnego oświadczenia woli pracodawcy i pracownika. Nie zawsze zatem umowa cywilnoprawna, na przykład zlecenia, będzie umową o pracę, pomimo iż będzie zawierała niektóre elementy umowy o pracę. Potwierdzeniem powyższego stanowiska może być wyrok Sądu Najwyższego z dnia z dnia 22 grudnia 1998 r. (I PKN 517/98), w którym Sąd uznał, że wykonywanie zleconych czynności (montaż kabli antenowych) pod nadzorem kierownika budowy nie oznacza świadczenia pracy w ramach podporządkowania pracowniczego, jeżeli zlecający pracę nie określił zakresu obowiązków każdego z członków zespołu montażowego i ich indywidualnego wynagrodzenia oraz miejsca i czasu realizacji powierzonego zadania. Istotne znaczenie dla omawianego zagadnienia ma również wyrok z 4 grudnia 1997 r. (sygn. akt I PKN 394/97), w którym Sąd Najwyższy stwierdził, że „przepis art. 22 § 11 kp nie ma zastosowania, gdy w łączącym strony stosunku prawnym brak podstawowych elementów charakterystycznych dla stosunku pracy, takich jak osobiste wykonywanie czynności oraz podporządkowanie organizacyjne i służbowe”.