Czy ochrona działaczy związkowych ma charakter bezwzględny?

Uzasadnienie faktyczne

Powódka zatrudniona była w pozwanej szkole na podstawie umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony od 1 kwietnia 1992 r., na stanowisku głównej księgowej.

Na mocy uchwały dnia 26 kwietnia 2012 r. Rada Miasta utworzyła z dniem 1 sierpnia 2012 r. jednostkę budżetową o nazwie Biuro Finansów Oświaty, którego zadaniem miało być prowadzenie obsługi księgowo – finansowej jednostek oświatowych, dla których organem prowadzącym jest Miasto. Obsługa miała być przejmowana sukcesywnie, zgodnie z przyjętym harmonogramem.

Powódka, wiedząc o planowanym przez pracodawcę wypowiedzeniu jej umowy o pracę, w grudniu 2012 r. wstąpiła do Związku Zawodowego O., a w dniu 9 stycznia 2013 r. została przyjęta w poczet jego członków. Wcześniej nie była członkiem żadnej z dwóch organizacji związkowych działających w pozwanej szkole: ZNP i NSZZ.

Pismem z dnia 5 kwietnia 2013 r. pozwana zwróciła się do Międzyzakładowej Organizacji Związku Zawodowego O. z prośbą o wyrażenie zgody na rozwiązanie z powódką umowy o pracę z uwagi na likwidację jej stanowiska pracy. Zarząd Związku nie wyraził zgody. Mimo to, pismem doręczonym powódce 18 kwietnia 2013 r., pozwana wypowiedziała jej umowę o pracę z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia. Jako przyczynę rozwiązania stosunku pracy za wypowiedzeniem wskazano likwidację stanowiska pracy związaną z utworzeniem Biura Finansów Oświaty.

Pozwem z dnia 25 kwietnia 2013 r. powódka wniosła o przywrócenie do pracy oraz zasądzenie wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy w kwocie 2.468 zł.

Stanowisko sądów powszechnych

W dniu z 23 lipca 2015 r. Sąd Rejonowy wydał wyrok, w którym oddalił powództwo oraz rozstrzygnął o kosztach zastępstwa procesowego.

Sąd Rejonowy stanął na stanowisku, iż pracodawca dopełnił warunki formalne w zakresie wypowiadania umów o pracę na czas nieokreślony, lecz powódka w zakresie, w jakim korzystała z ochrony przed rozwiązaniem stosunku pracy w związku z pełnieniem funkcji w organizacji związkowej, dopuściła się nadużycia prawa. Zachowanie powódki polegające na zapisaniu się do organizacji związkowej dopiero po podjęciu przez Radę Miasta uchwały o utworzeniu Biura Finansów Oświaty, miało na celu obejście prawa i zapewnienie sobie ochrony trwałości stosunku pracy.

Powódka wniosła apelację od wyroku Sądu Rejonowego.

Wyrokiem z dnia 26 listopada 2015 r. Sąd Okręgowy zmienił wyrok Sądu Rejonowego w części w ten sposób, że zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę 10.097,85 zł tytułem odszkodowania za naruszające przepisy wypowiedzenie umowy o pracę oraz zmienił odpowiednio rozstrzygnięcie w zakresie kosztów procesu przed sądem pierwszej instancji. W pozostałym zakresie oddalił apelację powódki. Ponadto rozstrzygnął o kosztach zastępstwa procesowego przed sądem drugiej instancji.

Sąd Okręgowy nie zaaprobował w pełni oceny prawnej dokonanej przez sąd pierwszej instancji. Stanął on na stanowisku, iż z uwagi na naruszenie art. 32 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (t.j. Dz.U. z 2015 r., poz. 1881 z późn. zm.), zwanej dalej ustawą o związkach zawodowych, powództwo należało częściowo uwzględnić. Nie znajduje tutaj jednak zastosowania art. 45 § 2 k.p.

Zdaniem sądu drugiej instancji w niniejszej sprawie nie ma obowiązku przywrócenia powódki automatycznie do pracy u pracodawcy. Zastosowanie ma bowiem art. 477¹ k.p.c., zgodnie z którym, jeżeli pracownik dokonał wyboru jednego z przysługujących mu alternatywnie roszczeń, a zgłoszone roszczenie okaże się nieuzasadnione, sąd może z urzędu uwzględnić inne roszczenie alternatywne.

Sąd Okręgowy uznał zgłoszone przez powódkę żądanie przywrócenia do pracy za nieuzasadnione w świetle zasad współżycia społecznego. Związek czasowy przystąpienia do związku zawodowego z przewidywanymi w niedalekiej przyszłości rozwiązaniem stosunku pracy jednoznacznie sugeruje podjęcie przez powódkę działań zmierzających do uniknięcia rozwiązania stosunku pracy.

Skargę kasacyjną od wyroku Sądu Okręgowego wniosła powódka.

Stanowisko Sądu Najwyższego

Sąd Najwyższy stwierdził, iż skarga kasacyjna nie ma uzasadnionych podstaw. W doktrynie oraz w judykaturze uznaje się za dopuszczalne oddalenia roszczenia chronionego działacza związkowego, którego umowa o pracę została wypowiedziana lub rozwiązana bez uzyskania zgody zarządu organizacji związkowej. Ochrona z art. 32 ustawy o związkach zawodowych nie jest bowiem ochroną bezwzględną. Roszczenie
o przywrócenie do pracy nie powinno być zatem uwzględniane automatycznie bez zbadania okoliczności konkretnego przypadku, a przede wszystkim przyczyn zwolnienia. Domaganie się przez pracownika korzystającego z ochrony związkowej przywrócenia do pracy pozostaje w sprzeczności ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tej ochrony, jeżeli objęcie nią miało na celu uniemożliwić pracodawcy dokonanie zasadnego wypowiedzenia umowy o pracę.

Sąd Najwyższy podkreślił także, iż stosowanie klauzuli z art. 8 k.p. nie może być ograniczane tylko do ciężkiego naruszenia obowiązków pracowniczych. W takich stanach faktycznych jak w niniejszej sprawie znaczenie mają również uzasadnione przyczyny wypowiedzenia, jak i brak uzasadnienia odmowy wyrażenia zgody na wypowiedzenie.

Mając na względzie okoliczności niniejszej sprawy Sąd Najwyższy stwierdził, iż: „ochrona szczególna działacza związkowego nie ma charakteru bezwzględnego. Z całokształtu okoliczności faktycznych, a w szczególności oceny przyczyn wypowiedzenia umowy i braku związku z pełnioną funkcją związkową może wynikać dopuszczalność oddalenia roszczenia o przywrócenie do pracy w oparciu o art. 8 k.p. w związku z art. 477¹ k.p.c. i zasądzenia w to miejsce odszkodowania. Nie można także wykluczyć szczególnie uzasadnionych przypadków, w których oddalenie roszczenia o przywrócenie nie zostanie "zrekompensowane" przyznaniem odszkodowania”.

Ocena wyroku Sądu Najwyższe

Stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w analizowanym orzeczeniu zasługuje na aprobatę. Sytuacja, w której pracownik obawiając się rozwiązania stosunku pracy przystępuje do związku zawodowego w celu korzystania z ochrony związkowej, jest częsta. Takie działanie zmierza wyłącznie do obejścia przepisów prawa.

Z orzeczenia wynika, iż ochrona związkowa wbrew pozorom nie ma charakteru bezwzględnego. Wstąpienie do związku zawodowego tylko w celu zapobiegnięcia utracie zatrudnienia podważa tę ochronę. Sąd rozpoznający sprawę powinien zatem zbadać całokształt okoliczności sprawy, a w szczególności zwrócić uwagę na zdarzenia towarzyszące przystąpieniu przez pracownika do związku zawodowego.