Tryb i zasady przeprowadzania kontroli wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy określają przepisy rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 27 lipca 1999 roku. Ponadto w wydanym 30 sierpnia 2022 roku przez ZUS podręczniku pod tytułem „Kontrola prawidłowości wykorzystania zwolnień lekarskich od pracy”.

Zgodnie z § 5 ust. 1 rozporządzenia kontrola prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy z powodu choroby polega na ustaleniu, czy ubezpieczony w okresie orzeczonej niezdolności do pracy:

1. nie wykonuje pracy zarobkowej,
2. nie wykorzystuje zwolnienia lekarskiego od pracy w sposób niezgodny z jego celem.

Zatem co do zasady ubezpieczony w trakcie niezdolności do pracy z powodu choroby powinien przebywać w miejscu zamieszkania bądź innym wskazanym miejscu i odbywać rekonwalescencję, która pozwoli na przywrócenie zdolności do pracy, a więc osiągnięcie podstawowego celu zwolnienia. W przypadku, gdy kontrolujący nie zastanie ubezpieczonego we wskazanym miejscu to można przyjąć, że ubezpieczony nie wykorzystuje zwolnienia w sposób prawidłowy. Jednak w podręczniku ZUS wyjaśnia, że do tego zagadnienia należy podejść mniej restrykcyjnie. „Jeśli kontrola była przeprowadzona w miejscu zamieszkania lub pobytu ubezpieczonego i osoby kontrolujące nie zastały ubezpieczonego, kontrolę należy w miarę możliwości ponowić. Dodatkowo trzeba zwrócić się do pracownika, by wyjaśnił przyczyny tej nieobecności. Nieobecność w miejscu zamieszkania lub pobytu w czasie przeprowadzania kontroli nie musi bowiem oznaczać niewłaściwego wykorzystywania zwolnienia lekarskiego od pracy. Jeżeli pracownik poda uzasadniony powód swojej nieobecności, np. wizyta u lekarza, odbywanie rehabilitacji itp., nie można uznać, że zwolnienie lekarskie było wykorzystywane nieprawidłowo. […] Jeżeli pracownik nie udzielił wyjaśnień lub odmówił udzielenia wyjaśnień co do przyczyn swojej nieobecności w czasie kontroli, uznaje się, że niewłaściwie wykorzystywał zwolnienie lekarskie.”