Zakaz konkurencji może dotyczyć zarówno okresu, w którym stosunek pracy trwa, jak również po jego ustaniu. Zgodnie z art. 101¹ kodeksu pracy pracownik nie może prowadzić działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy ani też świadczyć pracy w ramach stosunku pracy lub na innej podstawie na rzecz podmiotu prowadzącego taką działalność, w zakresie określonym w odrębnej umowie. Przepisy kodeksu pracy nie definiują niestety pojęcia działalności konkurencyjnej, co może rodzić pewne wątpliwości interpretacyjne.

„Działalnością konkurencyjną wobec pracodawcy są czynności zarobkowe podejmowane na własny rachunek (jako przedsiębiorca) lub na rachunek osoby trzeciej (jako pracownik, zleceniobiorca i tym podobne), jeżeli te czynności pokrywają się, przynajmniej częściowo, z zakresem działalności pracodawcy. Dotyczy to zarówno produkcji towarów lub świadczenia usług tego samego rodzaju, jak i towarów i usług zbliżonych do działalności pracodawcy, które mogą je zastąpić (usługi lub towary o charakterze substytucyjnym). Umowa powinna określać rodzaje działalności zakazanej dla pracownika oraz terytorium objęte tym zakazem.” (K. Jaśkowski [w:] E. Maniewska, K. Jaśkowski, Kodeks pracy. Komentarz aktualizowany, LEX/el. 2023).

Decydujące znaczenie mieć będzie to, czy działania pracownika w sposób negatywny obiektywnie mogą oddziaływać na interesy pracodawcy. Jak wynika wprost z przepisu, zakres zakazu powinien w sposób jednoznaczny wynikać z zawartej przez strony stosunku pracy umowy. Zakres ten powinien być określony możliwie jak najbardziej precyzyjnie, na przykład poprzez wskazanie katalogu czynności, których podjęcie przez pracownika będzie stanowiło naruszenie zakazu konkurencji. „Umowa powinna określać terytorium, którego zakaz dotyczy. Jeżeli nie zostało ono określone, należy przyjąć, że domniemanym uzgodnieniem stron jest objęcie zakazem obszaru działalności pracodawcy, chyba że co innego wynika z okoliczności sprawy.” (K. Jaśkowski [w:] E. Maniewska, K. Jaśkowski, Kodeks pracy. Komentarz aktualizowany, LEX/el. 2023).

Umowa o zakazie konkurencji może być zawarta jednocześnie z umową o pracę, będąc jej częścią lub oddzielnym dokumentem, lub już w trakcie trwania stosunku pracy. W każdym przypadku musi być sporządzona na piśmie pod rygorem nieważności (art. 101³ kodeksu pracy). Pracodawca ma prawo uzależnić zawarcie umowy o pracę od zawarcia umowy o zakazie konkurencji. W tym przypadku decydujące znaczenie ma ochrona interesów pracodawcy. Dlatego też pracodawca może rozwiązać umowę o pracę za wypowiedzeniem z pracownikiem, który odmówi zawarcia umowy o zakazie konkurencji w trakcie trwania stosunku pracy, chyba że umowa taka będzie przewidywać warunki niezgodne z przepisami prawa pracy.

Trzeba pamiętać, że ustawodawca nie przewidział odpłatności w przypadku zakazu konkurencji w trakcie trwania stosunku pracy. Nie oznacza to jednak, że strony nie mogą przewidzieć wynagrodzenia dla pracownika objętego zakazem konkurencji.

W razie naruszenia zakazu konkurencji pracodawca może wyciągnąć wobec pracownika dwa rodzaje konsekwencji. Art. 101¹ § 2 kodeksu pracy przewiduje, iż „pracodawca, który poniósł szkodę wskutek naruszenia przez pracownika zakazu konkurencji przewidzianego w umowie, może dochodzić od pracownika wyrównania tej szkody na zasadach określonych w przepisach rozdziału I w dziale piątym” (odpowiedzialność materialna pracownika za szkodę wyrządzoną pracodawcy). Wobec tego odpowiedzialność pracownika oparta jest na zasadzie winy. Jeżeli pracownik w sposób nieumyślny wyrządził szkodę wskutek naruszenia zakazu konkurencji, wysokość odszkodowania nie może przekroczyć kwoty trzymiesięcznego wynagrodzenia pracownika. Zaś w sytuacji, gdy szkoda została wyrządzona umyślnie, pracownik ponosi pełną odpowiedzialność odszkodowawczą. Ponadto pracodawca może także nałożyć na pracownika karę porządkową w razie naruszenia przez niego zakazu konkurencji. Co więcej naruszenie zakazu konkurencji może stanowić podstawę do rozwiązania umowy w trybie natychmiastowym z winy pracownika ze względu na ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych.