Skopiuj link
Interes prawny zachodzi wówczas, gdy istnieje niepewność stanu prawnego lub prawa, przy czym niepewność ta powinna być obiektywna, tj. zachodzić według rozumnej oceny sytuacji, a nie tylko według odczucia wnioskodawcy. Interes prawny stanowi przesłankę merytoryczną powództwa o ustalenie, zatem brak interesu prawnego prowadzi do oddalenia powództwa, a nie do odrzucenia pozwu. Interes prawny w ustaleniu rzeczywistej treści stosunku pracy jest przypisywany pracownikowi, jeżeli wynikające z niego roszczenia majątkowe mogą powstać dopiero w przyszłości (tak: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 grudnia 2002 r., sygn. akt I PKN 629/01).
Przedmiotem powództwa o ustalenie istnienia stosunku pracy jest żądanie ustalenia pracowniczego charakteru zatrudnienia, a nie roszczenia z ustalanego stosunku prawnego (można ich dochodzić w dalszej kolejności lub równocześnie, jak na przykład odszkodowania z tytułu niezgodnego z prawem rozwiązania umowy o pracę).
Podmiotami uprawnionymi do wytoczenia powództwa są :
- osoba, która twierdzi, że była stroną stosunku pracy,
- inspektor pracy – w tym przypadku istnieją dwie możliwości: inspektor może żądać ustalenia istnienia stosunku pracy z własnej inicjatywy i w takim przypadku nie jest potrzebna zgoda osoby, na rzecz której występuje. Może także wstąpić do już toczącego się postępowania – wtedy zgoda powoda jest konieczna,
- inne osoby, które wykażą swój interes prawny – np. krewni zmarłego, który w ich mniemaniu zatrudniony był na podstawie mowy o pracę.
Zgodnie z podstawową zasadą rządzącą ciężarem dowodu, wynikającą z art. 6 kodeksu pracy, w sprawie o ustalenie istnienia stosunku pracy na powodzie ciąży obowiązek wykazania przesłanek określających cechy charakterystyczne tego stosunku prawnego, łączącego go ze stroną pozwaną. Z wyroku Sądu Najwyższego z dnia 8 lutego 2017 r., sygn. akt I PK 72/16: W sprawie o ustalenie istnienia stosunku pracy na powodzie ciąży obowiązek wykazania przesłanek określających cechy charakterystyczne tego stosunku prawnego, łączącego go ze stroną pozwaną, zaś na stronie pozwanej, powołującej się na – wynikający z następstw zastosowania art. 231 kodeksu pracy – brak legitymacji procesowej biernej, obowiązek wykazania, że doszło do przejścia zakładu pracy na nowego pracodawcę, który stał się z mocy prawa stroną w dotychczasowym stosunku pracy z powodem. Charakter prawny stosunku zatrudnienia oceniany jest bowiem w oparciu o określone cechy występujące w umowie i uzewnętrzniające się w procesie wykonywania pracy, będące wyrazem woli stron tego stosunku.
Ustalenie istnienia stosunku pracy wymaga określenia przedmiotowo istotnych elementów czynności prawnej konstytuującej stosunek pracy, takich jak rodzaj pracy, miejsce pracy, wynagrodzenie i wymiar czasu pracy, a ich wskazanie jest obowiązkiem powoda, bowiem w ten sposób ujawnia się istota sprawy, która została poddana pod osąd, co do której sąd może wyrokować (postanowienie Sądu Najwyższego z 24 września 2015 r., sygn. akt I PK 156/15).
Jeżeli zawarta przez strony umowa posiada jednocześnie cechy (elementy) umowy o pracę oraz umowy cywilnej (w szczególności dotyczy to umowy zlecenia), decydujące dla oceny rodzaju stosunku prawnego jest ustalenie, które z tych cech mają charakter przeważający. Natomiast, jeżeli umowa wykazuje wspólne cechy dla umowy o pracę i umowy prawa cywilnego z jednakowym ich nasileniem, o jej rodzaju decydują zgodny zamiar stron i cel umowy, który może być wyrażony także w nazwie umowy. O faktycznym charakterze umowy będą przesądzały nie tylko poszczególne klauzule przyjęte w umowie, ale i sposób jej wykonywania. W przypadku mieszanego charakteru stosunku prawnego łączącego pracodawcę i pracownika powinno się ważyć rodzaj postanowień i ich zakres, przy czym występowanie postanowień obcych stosunkowi pracy (np. możliwość zastąpienia się osobą trzecią, brak podporządkowania) co do zasady nie jest możliwe przyjęcie, iż doszło do zawarcia stosunku pracy.
Wobec powyższego należy stwierdzić, że wyrok sądu uwzględniający powództwo o ustalenie istnienia stosunku pracy będzie możliwy w razie wykazania, że stosunek prawny posiada wszystkie cechy wymienione w art. 22 kodeksu pracy